Turkijedeal

Amnesty International, vredesorganisatie PAX, Defence for Children en Stichting Bootvluchteling stellen dat de Nederlandse regering aansprakelijk is voor de mensenrechtenschendingen van vluchtelingen die volgden na de zogeheten EU-Turkijedeal. "Tienduizenden kwamen onder erbarmelijke en mensonterende omstandigheden vast te zitten op de Griekse eilanden", zeggen de organisaties. Als de regering haar aansprakelijkheid niet erkent, volgt "een tweede stap" en wordt een rechtszaak aangespannen, zo is aangekondigd. Volgens de organisaties had Nederland als voorzitter van de Raad van de Europese Unie een belangrijke rol in de totstandkoming en uitvoering van de deal. Nederland had "kunnen voorzien" dat het mis zou gaan (ANP, Europa Nu, NOS en andere media). 

Onder deze deal werden vluchtelingen die in bootjes de oversteek waagden van Turkije naar Griekenland teruggestuurd naar Turkije. Veel vluchtelingen kwamen om op zee, bleven onder erbamelijke omstandigheden steken op één van de Griekse eilanden of in Turkije.

Door de berichtgeving van vandaag ontstaat er bij mij verwarring over wat de Turkijedeal nou eigenlijk inhield. Ik denk bij de Turkijedeal aan de 'Samsomdeal', een initiatief van toenmalig PvdA-leider Diederik Samsom, dat aan hem of ook wel aan bondskanselier Angela Merkel wordt toegeschreven.

Essentie van zijn plan was nou juist, dacht ik, om mensenlevens te redden, de riskante en illegale oversteek te voorkomen en vluchtelingen langs reguliere weg toe te laten tot Europa. In de plannen zou sprake zijn van een reguliere toelating van zo'n 200.000 - meest Syrische - vluchtelingen vanuit Turkije naar Europa. In mijn herinnering was de oorspronkelijke opzet van het plan om voor elke teruggestuurde vluchteling een vluchteling op te nemen. Dit zou de gevaarlijke oversteek voorkomen, althans verminderen. Mensenlevens redden moet altijd bovenaan staan. 

Dat het plan zo niet uitwerkte, heb ik ook wel gezien. Dat kwam denk ik onder andere door gebrek aan eenheid in Europa, het op elkaar afschuiven van de verantwoordelijkheid en door een verslechterde relatie met Turkije, dat de deal vervolgens als stok kon gebruiken door te dreigen vluchtelingen massaal door te laten, zoals ook Belarus verschillende keren heeft gedaan. Vluchtelingen als aanvalswapen of politiek machtinstrument. 

Ik weet nu dus niet of een 'goed plan' (voor zover zoiets bestaat) verkeerd afliep of dat het plan van aanvang aan alleen maar gericht was op het tegenhouden van vluchtelingen en Turkije hier mee op te zadelen, beloond met een flinke zak geld. Vormt het plan een schending van de mensenrechten of juist het niet uitvoeren ervan? 

Ik weet ook niet of Nederland aansprakelijk kan worden gesteld. Het argument is dat Nederland indertijd voorzitter was van de Raad van de Europese Unie. Dat in zichzelf lijkt mij een zwak argument. Een sterker instrument is dat Nederland mede-iniatiefnemer was van het plan en de gevolgen had kunnen voorzien. Een rechter zal zowel willen kijken naar de intenties als naar de te voorziene kans van slagen. 

Een bredere overweging. Hulporganisaties die bootvluchtelingen oppikken uit de Middellandse Zee kregen vaak kritiek. Ze zouden onderdeel zijn van mensensmokkel en daarmee moeten stoppen. Zoals ik al zei: mensenlevens redden moet altijd bovenaan staan. Mensen laten verdrinken is moreel onacceptabel. In die zin sta ik dus vierkant achter dergelijke reddingsoperaties. Tegelijkertijd moet je er ook als hulporganisatie en als politiek in het grotere geheel altijd van bewust zijn dat je daarmee inderdaad onderdeel wordt van en gebruikt wordt door een keten van mensensmokkelaars. Hoe groter de kans om de oversteek te overleven, hoe groter de kans dat meer mensen de oversteek wagen. Hoewel ik persoonlijk ook wel iemand heb horen zeggen: liever verdrinken in zee dan blijven waar ik ben. 

De deur voor iedereen open zetten is geen optie. Democratie en rechtstaat - zonder welke alleen nog het recht van de sterkste geld - vraagt jurisdictie, afbakening, grenzen en bij grenzen zijn er altijd afvallers. Tegelijk moet mensen redden en helpen altijd bovenaan staan. Elk mensenleven, ongeacht burgerschap. Het Samsom-plan - een combinatie van tegenhouden en gereguleerd doorlaten, zonder mensen te kort te doen - sprak mij daarom wel aan. Aangesproken, aansprakelijk...? Het geeft me te denken. Dat plan is nooit van de grond gekomen. 

Bronnen, lees verder: 

Europa Nu 20-03-2023: Organisaties: Nederland aansprakelijk voor lijden na EU-Turkijedeal

Europa Nu 28-01-2016: Rutte, Samsom: vluchtelingen terugsturen naar Turkije

Rumeli Observer 30-03-2016: How the Merkel plan became the Samsom Plan

(Esiweb.org European Stability Initiative web)

RTL Nieuws 18-05-2018: Ex-baas Amnesty biedt Samsm excuses aan voor kritiek op Turkije-deal