Simonis

Trouw en andere media, waaronder het NOS Journaal, berichtten vandaag over de biografie van voormalig Trouw-journalist Ton Crijnen over aartsbisschop Simonis. In de berichtgeving is iets vreemds aan de hand. Trouw schrijft: "In 2010 werd Simonis in het tv-programma 'Pauw en Witteman' bevraagd over het seksueel misbruik in de rooms-katholieke kerk. 'Wir haben es nicht gewusst', zei de kardinaal toen. In zijn biografie stelt hij nu het tegendeel."

Het vreemde dat ik opmerk, zit 'm in de beweerde tegenspraak die er zou zijn tussen Simonis' uitspraken in 2010 en de nu in alle media als 'onthulling' gepresenteerde uitspraak dat hij al veel eerder van het misbruik wist. Hij zou dus hebben gelogen. 

Mijn eigen herinnering aan de uitzending van Pauw en Witteman in 2010 en mijn interpretatie van Simonis' uitspraak indertijd is een andere, maar is intussen ook wel wat verschoven. Zijn beruchte uitspraak "Wir haben es nicht gewusst" vatte ik indertijd niet op als een verontschuldiging - sorry hoor, ik wist van niks - maar juist als een beschuldiging of kritiek, zij het op een abstract en collectief niveau. Je zou kunnen spreken van cultuurkritiek of een kritische benadering van de eigen groep. Immers, de Duitse uitspraak "Wir haben es nicht gewusst" is, net als Befehl ist Befehl, sinds 1945 veranderd van een verontschuldiging - we konden er niks aan doen, we wisten het niet, het lag niet aan ons, we móesten wel, we konden niet anders - in een beschuldiging: jij bent persoonlijk verantwoordelijk, je had het móeten weten, je kunt er altijd iets aan doen, het ligt op jóuw pad, je kunt zelf handelen.

Iemand die deze uitspraak doet, op Nederlandse televisie maar in het Duits en daarbij zelf al aangeeft dat het een beladen uitspraak is, kan toch niet anders bedoelen dan deze beladen betekenis: ik had het móeten weten, ik had móeten handelen. Ik kon Simonis' uitspraak toen ik naar de uitzending keek, niet anders dan zó, met die specifieke cultureel-historische betekenis, opvatten. Geen verontschuldiging, maar een beschuldiging. Mijn interpretatie was dus dat Simonis zich, zij het aarzelend, aansloot bij de terechte kritiek op de cultuur van verzwijgen, vergoeilijken en toedekken. Anders had hij toch wel gewoon in het Nederlands gezegd: "Ik wist het niet". Maar dat zei hij niet en in diezelfde uitzending zei hij dat hij persoonlijk van zo'n tien gevallen op de hoogte was. Dat er kritiek kwam op zijn uitspraak, verbaasde mij niks, maar ik was wel wat verbaasd dat de kritiek vaak uitging van de eendimensionele Nederlandse betekenis van "ik wist het niet". Een regelrechte ontkenning dus. 

Naar aanleiding van de kritiek op zijn beladen uitspraak bood Simonis enkele dagen na de uitzending van 23 maart 2010 zijn excuses aan. Na het onderzoek van de commissie-Deetman over seksueel misbruik in de rooms-katholieke kerk handhaafde hij deze excuses in een verklaring van 16 december 2011: "De lading van die Duitse zin had ik echt verkeerd ingeschat. Het ging om de vraag of de bisschoppen weet hadden van het relatief grote aantal misbruikgevallen in internaten. Ik heb toen geantwoord dat wij dat niet wisten", waarbij hij toelicht dat Deetman heeft aangetoond dat het onderwerp seksueel misbruik halverwege de jaren '50 van de agenda van de bisschoppen is verdwenen. "Als het om niet-weten gaat, dan geldt dat de generatie van bisschoppen waartoe ik behoor".

Verder stelt Simonis in zijn verklaring van 2011 dat hij tegenover Pauw en Witteman in 2010 vanuit zijn geheugen had gesproken over ongeveer tien gevallen waarvan hij persoonlijk wist, maar dat Deetman heeft aangetoond dat hij van iets meer dan tien heeft geweten. 

Na die verklaring ben ik over mijn interpretatie van Simonis' uitspraak "Wir haben es nicht gewusst" wel wat gaan twijfelen. Misschien bedoelde hij tóch te zeggen dat de bisschoppen het echt niet wisten, was het inderdaad een verontschuldiging en geen beschuldiging, maar probeerde hij met de verduitsing van zijn uitspraak de kritiek op deze verontschuldiging voor te zijn. Zo van: we wisten het niet, maar ik weet dat dit beladen is en dat mensen dit excuus niet zullen accepteren. Wel was mijn eerste interpretatie juist dat zijn uitspraak niet sloeg op het zelf persoonlijk wel of niet weet hebben van een aantal gevallen - hij gaf in hetzelfde gesprek kennis van tien gevallen toe - maar op de interne cultuur van een generatie bisschoppen, waartoe hij ook zelf behoorde. 

Daarom bevreemdt het mij hoe in de media vandaag - Trouw voorop - zijn uitspraken bij Pauw en Witteman in 2010 en de uitspraken in het boek van Ton Crijnen eendimensioneel tegenover elkaar worden gezet. De suggestie is: tóen zei hij dat hij het niet wist, maar hij loog, want nú wordt aangetoond dat hij het wél en al veel eerder wist. Ik denk dat dit niet te wijten is aan de auteur Ton Crijnen, die voor zover ik uit de recensie kan afleiden een aantal gevallen nauwgezet beschrijft waar Simonis daadwerkelijk had kunnen ingrijpen, maar aan de interpretatie door de media. Het nieuws van vandaag klinkt een beetje als het geval van een moordenaar die tien moorden heeft bekend, waarna een misdaadjournalist onthult dat hij liegt omdat het er minstens twee zijn geweest. De zaak zelf en de gevallen die Crijnen beschrijft zijn schrijnend genoeg zonder dit soort nep-onthullingen. 

Zie: Trouw 13.12.14 Kardinaal Simonis wist al veel eerder van misbruik. 
Zie de verklaring van Simonis op Katholiek.nl 16.12.11

-- Reactie Simonis: 'Oprechte excuses voor uitspraak 'Wir haben es nicht gewusst'
Uitzending Pauw en Witteman 23.03.10

Ton Crijnen: Kardinaal Ad Simonis, kerkleider in de branding, een biografie 

Valkhofpers, 2014; ISBN 978 90 5625 424 7; 592 blz. + 16 blz. ill.; € 39,50