Jeu de pelote

Uit de kast

Het lot wijst een boek, bladzijde, zin en woord uit de kast
van Ytzen Lont

Laat ik een oude hobby weer eens oppakken. Een kort blogje schrijven over een woord of tekstfragment uit mijn boekenkast, aangewezen door het lot. Het lot valt dit keer op mijn Encyclopedie van het hedendaagse Friesland. Ik heb die tweedelige encyclopedie eens gekocht op een rommelmarkt, omdat mijn eigen grootvader er in staat: pake Ytzen Tamminga, naar wie ik ben genoemd. Het lot wijst het woord "België" aan in het lemma "Jeu de pelote". Wat heeft België met Friesland te maken?

Jeu de pelote - ik had er nog nooit van gehoord - is een vorm van kaatsen, een populaire sport in Friesland. Het wordt vooral in België en Noord-Frankrijk gespeeld, maar ook in Friesland. Kenmerkend voor het spel is de opgooi van de bal en de opslag met dezelfde hand, lees ik. Niet dat ik dat snap, maar ik noteer het maar even. Het wordt gespeeld op een 'veld' van 72 meter lang en tot 19 meter breed. Dat veld is meestal van steen of asfalt, wedstrijden worden op straat gespeeld. In het Friese dorp Oosterlittens is op het dorpsplein een officiële jeudepelote-baan ingestraat. Ook in Franeker, Grouw, Menaldum en Minnertsga liggen jeudepelote-banen op het asfalt. Door de jaren heen zijn er altijd veel contacten geweest tussen Belgische en Friese kaatsers. Meerdere malen hebben Belgen deelgenomen aan wedstrijden in Friesland en in de jaren '80 speelden enkele Friese spelers in de Belgische competitie. 

Keatsen in Easterlittens

Hoewel ik de Friese taal redelijk machtig ben, begrijp ik (als fervent sporthater, zoals ik hier al eens heb opgemerkt) weinig van sport en al helemaal niets van kaatsen. Efterline en foarline begrijp nog wel, maar dan zijn er ook nog een boppeline en kweapeallen en een foarminststuit en een foarbêststuit. De spelers zijn druk bezig als foarbêstopslagger, foarminstopslagger, voorinse en achterinse. Een bal die over de zijlijn geslagen wordt is kwea (kwaad). De punten worden bijgehouden door de telegraaf. Niet de wakkere krant van Nederland, maar een paal met zijtakken, waar bordjes op komen te hangen. Een half spel wordt "earst" (eerst) genoemd. Bovenin de telegraaf worden de "earsten" aangegeven met maximaal twee keer een "spul" (spel) en één "heal" (half spel). Onderaan hangen kegeltjes, die elk voor twee punten staan. De uitdrukking "alles aan de hang" wil zeggen dat van beide partijen "alles hangt" en de beslissende slag moet vallen. Eén van beide ploegen staat dan "op 'e dea" (de dood). Dat begrijp ik dan weer wel: met de dood is het afgelopen. 

Lees ook: Volkskrant 30.07.03, De dei is begûn.