Buitenkunst

Begin oktober heeft het college van B&W van de gemeente Houten een notitie over kunst naar de gemeenteraad gestuurd met de titel Notitie beleid, beheer en onderhoud kunstwerken in de openbare ruimte van de gemeente Houten (2020-2025) (1). De ondertitel luidt De Houtense ruimte verrast! Deze verrassende titel komt voort uit de Cultuurvisie Houten 2017 en de nota Perspectief op 2025 (zie p4 §2.1 van de Notitie). 

Het meest verrassende van de notitie is dat de gemeente Houten zelf tot de conclusie komt dat de kunst in de openbare ruimte de afgelopen jaren weinig prioriteit heeft gehad, waardoor een besluit (2) uit 2013 zeven jaar lang is blijven liggen. In dat jaar had de gemeente een bedrag van € 58.018 klaargezet voor beheer en groot onderhoud van kunst in de openbare ruimte. Maar daar is in de zeven vette jaren niets mee gedaan. Het bedrag wordt nu aangevuld met € 17.000 voor klein onderhoud en vrijgegeven om vanaf dit jaar daadwerkelijk aan de slag te gaan met het beheer en onderhoud (p10 §5). 

Zie de kunst als een museale collectie met een collectiemanager

In 2012 was de gemeente Houten een project gestart om na te gaan hoe het beheer van de kunst in de openbare ruimte beter en structureler kon worden aangepakt. De gemeente zette met deze vraag Michelle Boon aan het werk, als afstudeerproject voor de opleiding Cultureel Erfgoed van de Reinwardt Academie, de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (3). In oktober 2013 kwam zij met een lijvige eindscriptie van 176 pagina's (4). Zij adviseert daarin om het openbare kunstbezit van de gemeente op te vatten als een museale collectie en een collectiemanager aan te stellen. Daarvoor zouden zowel vanuit openbare werken als welzijn formatie-uren moeten worden overgeheveld. De collectiemanager registreert en beheert de kunst en stelt onderhoudsplannen op, legt contact met experts en kunstenaars, maar ook met de groenwerker die moet weten hoe hij met een kunstwerk om moet gaan of buurtbewoners die een kunstwerk willen adopteren. 

Het boekwerk van Michelle Boon bevat veel foto's en beschrijvingen van de op dat moment aanwezige kunst in de buitenruimte van Houten. Zij geeft aan dat het onderhoudsniveau van een aantal objecten te wensen overlaat. Ze maakt zich vooral zorgen om het pixelkunstwerk in het weiland op de hoek van de Rondweg en de Schalkwijkseweg, een uitkijktoren met tekst, die door vandalisme en zwakke constructie heel fragiel is (5).

Weg met de ufo

In maart 2019 stelt SGP-fractievoorzitter Wouter van den Berg de 'ufo-landingsplaats' (6) weer eens ter discussie. Dit kunstwerk bij de entree van Houten vanaf de A27 is slecht onderhouden en deels onttakeld. Kan het niet vervangen worden door een meer Houtens kunstwerk, vraagt hij zich hardop af in verschillende media. In de uitzending van 16 maart 2019 (7) nodigt Omroep Houten naast Wouter van den Berg ook de maker van het kunstwerk uit, Martin Riebeek. Deze wijst er op dat het kunstwerk nationaal en internationeel nogal wat aandacht kreeg, tot in China en Mexico aan toe. Het is de bedoeling dat als het druk is op de A27 de verkeerstoren wit licht geeft en als het rustig is groen of blauw licht, maar dat is uitgeschakeld. De gedachte achter het kunstwerk is dat Houten centraal gelegen is aan een knooppunt van wegen, spoorwegen en vaarwegen, als een centraal ontmoetingspunt. "Het enige wat nog ontbrak is een landingsbaan voor buitenlandse culturen", aldus de kunstenaar. Het idee is dat  hier in Houten "een ultieme ontmoeting" kan plaatsvinden. Het gaat om kijken naar de toekomst, hoop en verwachting. Toenmalige wethouder H. Lenstra (CDA) zei indertijd (1993): "Voor sommigen ligt die hoop buiten de aarde, voor mijzelf verwijst die letter 'U' naar iemand die ooit over het water liep". Volgens de kunstenaar hoort dit kunstwerk specifiek op deze plek en verkreeg Houten het kunstwerk "voor een prikkie", omdat de Juniorkamer Kromme Rijn, het Mondriaanfonds en verschillende bedrijven hebben bijgedragen. 

Heeft Houten een kunstbeleid? 

Naar aanleiding van deze discussie vroeg de redactie van Omroep Houten zich af hoe het kunstbeleid in Houten is geregeld en stootte daarbij op het rapport van Michelle Boon uit 2013. Zij deed haar onderzoek in opdracht van en in nauw overleg met de gemeente en de verwachting was dat de gemeente de adviezen had overgenomen. Zo is ook te lezen in het rapport zelf. Er zou dus inmiddels een collectiemanager zijn aangesteld. De redactie zocht daarom contact met de collectiemanager van de gemeente, waar vervolgens in het hele gemeentehuis naarstig naar werd gezocht, maar deze functie bleek niet te bestaan. De omroep ontdekte dat er met de adviezen en besluiten uit 2013 helemaal niets was gedaan. 

Kunstkaarten van Kunst om de Hoek

Maar daar waar de gemeente het liet afweten, waren intussen wel de Houtense kunstenaars zelf aan de slag gegaan, verenigd in de stichting Kunst om de Hoek. Deze club is in 1995 opgericht als platform voor beeldende kunstenaars die wonen of werken in Houten, Schalkwijk, Tull en 't Waal en 't Goy met als doel het bevorderen van kunst en cultuur in Houten in de breedste zin van het woord. Een werkgroep van deze stichting heeft geprobeerd om van alle kunstwerken de ontstaansgeschiedenis en achtergrond te beschrijven. Er zijn drie interactieve kaarten (8) gemaakt: Houten Noord, Houten Zuid en een kaart van het buitengebied met de kernen Schalkwijk, 't Goy en Tull en 't Waal. Door op de kaart te klikken, verschijnen dia's van de kunstwerken met meer informatie. Aan deze kaarten hebben veel kunstenaars en andere inwoners van de gemeente Houten meegewerkt.

Wat staat er in de kunstnotitie? 

Nu is er dan toch die kunstnotitie. Volgens de gemeente heeft het onderhoud van de inmiddels circa 76 kunstobjecten in de buitenruimte, ondanks de lage prioriteit, de laatste jaren wel gewoon plaatsgevonden, maar is het herstellen of vervangen van beschadigde of gestolen kunstwerken blijven liggen. De notitie (p6 §3.1) geeft een categorie-indeling en criteria om te bepalen welke kunstwerken tot de kerncollectie behoren en welke minder belangrijk zijn, verplaatst kunnen worden of misschien zelfs afgestoten. De criteria zijn ook van belang bij het aankoopbeleid. Houten heeft de ambitie om met een consistent beleid en heldere visie een kwalitatief hoogstaand aanbod aan kunstwerken in de openbare ruimte te hebben. "Wil de gemeente zich profileren op dit gebied, dan vraagt dit om een duidelijke lijn die gedurende langere tijd wordt voortgezet". (p5 §2.4)

Het kunst- en cultuurbeleid valt onder de afdeling Samenleving. Het beheer en onderhoud van de kunst in de openbare ruimte is een taak van de afdeling Voorbereiding en Ontwikkeling Beheer (VOB), die een lijst bijhoudt van alle kunstwerken en voor elk kunstwerk zo compleet mogelijk de gegevens verzamelt (p8 §4). Een onderdeel van het beheer is ook de ontsluiting voor het publiek (p8 §4.3). In 2017/2018 zijn alle informatieborden bij de kunstwerken geactualiseerd en vervangen. De notitie verwijst verder naar de eerder genoemde kunstkaarten van de Kunst om de Hoek (8), naar de VVV voor routes en folders en suggereert verder podcasts en virtuele rondleidingen met behulp van Google Maps. De kunst in de openbare ruimte van Houten zou ook een onderdeel moeten worden van de cultuureducatie op de scholen. 

Het college van B&W kiest niet voor een permanente kunstadviescommissie, maar de mogelijkheid om waar nodig per project een adhoc kunstadviescommissie samen te stellen, die per geval verschillende taken kan krijgen, zoals het kiezen van een ontwerp of het adviseren bij bewonersinitiatieven. Het advies is zwaarwegend maar het college mag er wel van afwijken (p9 §4.6). 

Op de laatste pagina (p10 §4.7) komt ineens een "ik" aan het woord, die eerder niet voorkomt, het is dus niet helemaal duidelijk wie "ik" is: "Mede gelet op het zoeken naar mogelijkheden om vandalisme tegen te gaan, stel ik voor dat we op zoek gaan naar zogenoemde 'kunstvrienden'. Het idee is dat de kunstvrienden 'hun' kunstwerk in de gaten houden en schoonmaken als dat nodig is."

Eerste reactie

De kunstnotitie heb ik (Ytzen Lont, de schrijver van dit blog) voorgelegd aan kunstkenner Michelle Boon voor een eerste reactie. Eerder liet zij weten: "Na mijn vertrek heb ik geprobeerd contact te leggen met de gemeente om te vragen welke dingen nu zijn doorgevoerd, maar daar heb ik geen antwoord op gehad, dus ik weet niet of er inhoudelijk dingen zijn veranderd." Ze ziet - los van Houten - een algemene trend bij gemeenten dat kunstbeheer vaak een post is die 'weggegeven' wordt aan iemand zonder specifieke kennis van kunst, want "het is maar kunst, dus zo moeilijk is het niet". Dat is vaak een onderliggende oorzaak van gebrekkig collectiebeheer. 

Vindt ze iets van de eerdere adviezen en plannen terug in de notitie? Over de collectiemanager: "Ik zie wel dat er ergens een expert wordt genoemd, maar dat is misschien op freelancebasis en niet structureel. Verder maak ik mij zorgen over de grote focus op een afstootbeleid (wat doet vermoeden dat vooral wordt gekeken naar de kosten van het onderhoud), de weinige onderlinge verbinding van de collectie-items met elkaar en het missen van momenten van burgerinspraak."

Bronnen: 

(1) Notitie beleid, beheer en onderhoud kunstwerken in de openbare ruimte van de gemeente Houten (2020-2025). De Houtense ruimte verrast! 
Zie hier de raadsinformatiebrief 'Kunst in de openbare ruimte' en de notitie. 

(2) "Op 5 februari 2013 heeft het toenmalige college van burgemeester en wethouders een besluit genomen over beleid, beheer en onderhoud van kunst[werken] in de openbare ruimte, te weten: 1. Taken op het gebied van groot onderhoud van kunstwerken in de openbare ruimte worden formeel ondergebracht bij de afdeling Voorbereiding en ontwikkeling Beheer [VOB]. 2. Er komt een budget beschikbaar voor het dagelijks onderhoud van de kunstwerken in het openbaar gebied en een apart budget voor het groot onderhoud. 3. Er wordt een beheerinstrumentarium uitgewerkt, zodat er meer grip op de budgetten ontstaat. 4. Afhankelijk van een evaluatie de bestaande bestemmingsreserve kunstobjecten in te zetten voor de driejaarlijkse aanschaf van een nieuw kunstwerk en of voor het onderhoud van de kunstwerken als uit de evaluatie blijkt dat dat nodig is."

(3) Reinwardt Academie, Michelle Boon

(4) Buitenkunstig. Het gemeentelijk beleid van het beheer & behoud van kunst in de openbare ruimte. Michelle Boon, Reinwardt Academie, oktober 2013. (PDF 176p)

(5) Buitenkunstig, p13-14 §1.5 Conditie

(6) Wikipedia: Landingsbaan voor Buitenaardse Culturen

(7) De uitzending van het radioprogramma Daar Hou Ik U Aan van Omroep Houten op 16 maart 2019 met Wouter van den Berg (fractievoorzitter SGP) en kunstenaar Martin Riebeek is hier terug te luisteren. 

(8) Kunst om de Hoek: Kunstkaart-Houten

Meer lezen: 

AD 31-10-20: Houten is een schatkamer vol kunstwerken, en met de kaarten van Ger kun je er allemaal langs wandelen