WIL verwacht afronding onderzoek Autoriteit Persoonsgegevens

Voor Omroep Lekstroom verzamel ik informatie over actuele onderwerpen
Dit dossier: go.stylo.nl/algo

Actualisering 26-09-24: WIL heeft een brief gestuurd aan de Colleges van B&W van Houten, Nieuwegein, Lopik en IJsselstein met informatie over de afronding van het onderzoek door de AP. 
Zie: brief 23-09-24 WIL aan Colleges

Actualisering 18-09-24 van onderstaande blogbericht: Een medewerker van Werk en Inkomen Lekstroom (WIL) heeft 10 september eindelijk contact gekregen met een vertegenwoordiger van de Autoriteit Persoonsgegevens, de heer Herman Ipenburg, die ook bij het gesprek met WIL aanwezig was. Hij heeft het gesprek indertijd afgesloten met de mededeling "dat zij het hierbij zouden laten". Volgens de AP hoefde WIL dus geen schriftelijk verslag of e-mail meer te verwachten. Voor WIL voelt dat niet goed. De AP nam het initiatief voor dit gesprek en het heeft WIL de nodige capaciteit gekost. WIL heeft nu alsnog om een schriftelijke bevestiging van de uitkomst gevraagd. Aan de hand daarvan zal WIL een collegebrief opstellen om de betrokken gemeenteraden van Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein te informeren.

Mijn commentaar 22-09-24 (Ytzen Lont): De AP is dit onderzoek ("vragen om opheldering") vorig jaar mei met veel tam tam begonnen. In een persbericht schrijft de AP: "Uit mediaberichten en signalen van de FNV komt een zorgelijk beeld naar voren, dat voor de AP aanleiding is hierop actie te ondernemen." De AP verweet vijf gemeenten dat zij een algoritme zouden gebruiken ondanks rechtspraak dat zo'n systeem in strijd is met de privacywet AVG en een oproep van de VNG om ermee te stoppen. WIL gebruikte een afgeleid 'standalone' systeem, de DPS Matrix, om aan de hand van vragen te bepalen of aanvragers van bijstand de gebruikelijke lange procedure met veel aan te leveren documenten moesten volgen of dat met een verkorte en eenvoudiger procedure kon worden volstaan. Na journalistiek onderzoek en publicaties is WIL met dit systeem gestopt, omdat het niet was bijgehouden en gevalideerd. De antwoorden waren dus onbetrouwbaar. WIL had nooit signalen van de VNG ontvangen dat het geen goed systeem zou zijn. Berichten van de VNG gingen over een systeem met een andere toepassing.

WIL heeft in oktober 2023 uitgebreid geaantwoord op de vragen van de AP (zie link naar het rapport onderaan). Op 8 juli 2024 vond een afrondend gesprek plaats met de AP, die de antwoorden afdoende vond. Maar WIL kreeg hiervan geen bevestiging. De AP kampt met een enorm capaciteitsgebrek en is moeilijk bereikbaar en reageert vrijwel nooit op vragen. Op 31 juli ontving ik ineens een telefoontje van perswoordvoerder Caspar Itz met de mededeling dat - anders dan tegen WIL was gezegd - het onderzoek nog helemaal niet was afgerond en dat niet was te zeggen in welke fase zich het onderzoek bevond. WIL kon dus ook nog niet de gemeenteraden waarvoor deze organisatie werkt informeren. Op 10 september is het WIL dus eindelijk gelukt om in elk geval mondelinge bevestiging te krijgen en hopelijk snel ook schriftelijk. 

Wat mij stoort, is dat de AP publiekelijk grote zorgen uit over deze gemeenten en als het blijkt mee te vallen daar geen mededelingen over doet, niet naar pers en publiek maar ook niet naar de betrokken organisaties en daarmee dus ook niet naar de bijstandsgerechtigden die het betreft. Er vindt dan ook geen normstelling plaats. Het is terecht dat WIL is gestopt met de 'DPS Matrix', het was een onbetrouwbaar systeem, maar verder was dit naar mijn idee een opgeklopte storm in een glas water. In dit dossier heb ik over veel grotere zaken bij WIL gepubliceerd (zie Totta, Competensys), maar daar is door de toezichthouder nooit op gereageerd. Het algoritmetoezicht is een vrij nieuwe opdracht van de AP, maar de bewaking van de AVP en de bescherming persoonsgegevens was dit al wel langere tijd. Door capaciteitsgebrek lijkt het toezicht van de AP vast te lopen en geen heldere uitkomsten op te leveren -  ook niet als "een zorgelijk beeld" uiteindelijk blijkt mee te vallen.

Mijn blog van 29-08-2024: (zie ook de links naar meer informatie onderaan)

Het onderzoek van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) naar ‘verboden’ gebruik van algoritmes door Werk en Inkomen Lekstroom (WIL) wordt afgesloten. Dit heeft WIL aan Omroep Lekstroom laten weten. Een woordvoerder van de Autoriteit Persoonsgegevens spreekt die conclusie tegen. 

Werk en Inkomen Lekstroom is de gemeenschappelijke sociale dienst van de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein. Deze dienst maakte tot de zomer van 2022 gebruik van een omstreden systeem van risicoprofilering van mensen die bijstand aanvroegen. De vier gemeenten profileerden aanvragen op basis van een Excel-bestand met fraudescores. Dit systeem heet DPS Matrix: Diagnose, Plannen en Sturen. Mensen met een ‘hoog regelovertredingsrisico’ doorliepen bij hun bijstandsaanvraag een langere procedure met meer in te leveren documenten dan mensen met een ‘laag regelovertredingsrisico’. Het systeem werd ooit ontwikkeld door het ministerie van Sociale Zaken, maar sinds 2012 niet meer bijgehouden en na de toeslagenaffaire werd in 2020 de stekker eruit getrokken. De Lekstroom-gemeenten bleven echter een afgeleide van dit systeem zelfstandig gebruiken. Na een uitzending van het radioprogramma Argos in juni 2022 is WIL alsnog direct met het systeem gestopt. WIL benadrukte dat de DPS Matrix nooit heeft bepaald of iemand wel of niet een uitkering kreeg. Het was alleen hulpmiddel om te bepalen wie de ‘normale’ en wie een kortere route doorliep bij de bijstandsaanvraag. 

In 2023 deed vakbond FNV aangifte bij de Autoriteit Persoonsgegevens tegen de vier Lekstroom-gemeenten en Veenendaal over het gebruik van dit systeem. De AP sprak van een “zorgelijk beeld” en vroeg om opheldering. De vijf gemeenten zouden het algoritme zijn blijven gebruiken, ondanks eerdere rechtspraak dat het gebruiken van zo’n systeem in strijd is met de privacywet AVG en ondanks een oproep van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten om ermee te stoppen. De AP vroeg WIL om een rapport over de werkwijze, de adviezen van de interne privacytoezichthouder, of burgers schade hebben geleden, en zo ja hoeveel, en wat de gemeente aan die eventuele schade gaat doen. WIL geeft in het rapport aan dat burgers nooit schade hebben geleden, maar dankzij de scorekaart minder informatie hoefden aan te leveren. 

Dossier gesloten - of toch niet?
Omroep Lekstroom vroeg regelmatig naar de voortgang van dit onderzoek. In juli liet WIL weten dat er een afrondend gesprek heeft plaatsgevonden met de AP. “De AP gaf aan dat het gesprek geen aanleiding geeft voor verder onderzoek en dat het dossier hiermee wordt afgesloten. Wij bereiden een raadsbrief voor om onze gemeenten hiervan in kennis te stellen”, aldus WIL.

Een woordvoerder van de AP - die vanwege een enorme werkachterstand pas na maanden aandringen reageerde - sprak in een telefoongesprek met Omroep Lekstroom dit optimisme echter tegen. Hij vertelde dat de AP documenten van WIL heeft ontvangen en die bestudeert. Hij benadrukte dat het onderzoek nog niet is afgerond. Hij  kon niet aangeven in welke fase het onderzoek zich bevindt en of er nog vervolgonderzoek zal plaatsvinden.

Omroep Lekstroom legde de vraag nogmaals voor aan WIL. De bij het gesprek aanwezige medewerkers bevestigen dat de AP in het gesprek heeft aangegeven dat er geen verder onderzoek komt. Naar aanleiding van de vragen heeft WIL opnieuw contact gezocht met de AP, maar dat is tot nu toe niet gelukt. Ook Omroep Lekstroom heeft via telefoon, sms en email tevergeefs geprobeerd contact te krijgen met de Autoriteit Persoonsgegevens. 

Pas na schriftelijke bevestiging door de AP zal WIL de vier gemeenten informeren. 

Zie verder: Persbericht Autoriteit Persoonsgegevens 16-05-2023

Rapportage Voormalig gebruik DPS-Matrix, WIL 25-10-2023

Meer documenten in dit dossier

dossier: go.stylo.nl/algo