Luxemburg tikt Karlsruhe op de vingers

Dinsdag 5 mei deed het Duitse Constitutioneel Hof (Bundesverfassungsgericht, BVG) een uitspraak over het opkoopprogramma van de Europese Centrale Bank (ECB). Volgens het BVG gaat de ECB met het grootschalig opkoopprogramma van staatsleningen over de grenzen van zijn bevoegdheid ('ultra vires'). Het Constitutioneel Hof draagt de Bundesbank op zich hiertegen te verzetten in het ECB-bestuur en de Duitse overheid moet de belangen in het oog houden. Lees hierover mijn blog van 5 mei (1) met een link naar de uitspraak. 

Vandaag komt het Hof van Justitie van de Europese Unie in Luxemburg (kortweg EU-Hof) in een persverklaring (2) met een reactie. Het EU-Hof laat zich niet inhoudelijk uit over het Duitse vonnis, maar herinnert er fijntjes aan dat in het Europese recht uitspraken van het EU-Hof bindend zijn voor de nationale rechters. Het EU-Hof heeft als enige de bevoegdheid om vast te stellen of een handeling van een EU-instelling in strijd is met het Unierecht. Daar is dit Hof speciaal voor opgericht door de lidstaten. Verschillen van inzicht tussen de rechterlijke instanties van de lidstaten zou de eenheid van de rechtsorde in de Unie in gevaar kunnen brengen en afbreuk doen aan de rechtszekerheid. Nationale rechters zijn verplicht om de volle werking van het Unierecht te waarborgen. 

Luxemburg deelt hier een flinke tik uit aan Karlsruhe. Persbureau Bloomberg spreekt zelfs van een oorlogsverklaring (3) en terugslaan (4).  Maar ondanks de duidelijke taal is de betekenis ervan mij niet goed duidelijk. Er staan hier kennelijk twee rechtsopvattingen tegenover elkaar, maar daartussen wordt nu niets beslecht. De persverklaring is geen rechterlijke uitspraak, als in een beroepszaak, en spreekt zich ook niet concreet uit over het Duitse 'vonnis'. De Duitse uitspraak staat dus nog gewoon overeind. De rechters in Karlruhe spraken ook geen vonnis uit over de Europese bank of andere Europese instellingen, maar hebben de Duitse instanties opgedragen om het beleid van de Europese bank te controleren. 

In mijn blog van 5 mei citeerde ik de jurist Niels Graaf, die onlangs in het Nederlands Juristenblad (NJB) uitlegde dat in Nederland het Europese recht rechtstreeks doorwerkt in het Nederlandse recht. Als je de EU zou opnemen in de grondwet, zoals D66 wil, dan zou je Europa in feite juist een stapje lager op de juridische ladder zetten. Nederlandse rechters kunnen wetten niet toetsen aan de grondwet, wij kennen ook geen constitutioneel hof, maar juist via de band van het Europese recht doen Nederlandse rechters meer dan voorheen aan grondwettelijke toetsing. Let op, ik ben geen jurist, maar probeer te formuleren wat ik ervan begrijp. Het Europese recht wordt trouwens niet alleen in Luxemburg vastgesteld, bij het Hof van Justitie van de Europese Unie, maar ook in Straatsburg door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), dat geen instelling is van de EU maar van de Raad van Europa, waar zo'n 50 landen lid van zijn, dus veel meer dan de EU. 

(1) Styloblog 5-5-20 Europese Bank botst met Duitse grondwet

(2) Persverklaring Hof van Justitie van de EU 8-5-20 (Ned., PDF 1p)

--> zie hier alle persberichten van het EU-Hof

(3) Bloomberg 5-5-20 EU Court Faces ‘Declaration of War’ From German Top Judges

(4) Bloomberg 8-5-20 EU Top Court Hits Back After German Judges’ ‘Declaration of War’