Vanwege het coronarisico mochten alle 70+-ers dit jaar als zij dat wilden per brief stemmen. Zij moesten hun stembiljet dan in een envelop stoppen en die gesloten envelop in een grotere envelop doen en daar hun oproepkaart (stempas) bijvoegen. Ook - en juist - zonder de instructies te gelezen te hebben, lijkt mij die procedure nogal voor de hand liggend en eenvoudig. Als je de stempas bij het stembiljet voegt, weet je dat het stemgeheim daarmee niet te handhaven is en dus dat dit niet toelaatbaar is. Maar juist door het dikke pakket dat deze kiezers ontvingen - een gigantisch stembiljet, meerdere enveloppen en een brief met instructies - werd het toch nog ingewikkeld en is het niet zo verwonderlijk dat er fouten werden gemaakt. Nu worden er altijd wel fouten gemaakt, maar het aantal gevallen blijkt in sommige kiesdisctricten dit keer wel erg groot, zelfs tot 8%.
De kieswet in Nederland is streng: buiten het hokje kleuren, een andere kleur dan het rode potlood gebruiken, een aantekening maken of krassen op het stembiljet en andere vergissingen, maken het stembiljet ongeldig. De stem moet eenduidig, zonder twijfel, onbeïnvloed en geheim zijn. Om die reden is het gebruik van stemmachines afgeschaft, omdat dan niet na te gaan is of en in hoeverre de stem is gemanipuleerd. In mijn blog van 1 mei 2014 heb ik geschreven over het belang van het stemgeheim (*).
In het Journaal was te zien dat ook de stemmentellers niet altijd wisten hoe ze met verkeerd ingeleverde stem-enveloppen moesten omgaan. Sommigen openden de binnen-envelop, haalden de stempas eruit en plakten de envelop weer dicht met plakband. Maar dat mag niet. Ook de telinstructies heb ik niet gelezen, maar het lijkt mij dat degene die de buitenste envelop openmaakt nooit degene mag zijn die ook de binnen-envelop opent, want dan komen stembiljet en stempas samen en is te zien van wie de stem is en is het stemgeheim doorbroken. Degene die de buitenste envelop opent, controleert de stempas en schuift de envelop met het stembiljet ongeopend door naar een andere teller. Treft hij of zij géén stempas aan (omdat deze ontbreekt of omdat deze in de binnenste envelop bij het stembiljet zit) dan móet deze envelop terzijde gelegd worden en kan deze niet - althans niet zonder meer - geteld worden. Nogmaals, dit is een procedure die ik hier ter plekke zit te bedenken, ik weet niet welke instructie de tellers hebben gekregen, maar dit lijkt mij het meest logisch. Of de terzijde geschoven niet-correct ingeleverde stem ongeldig moet worden verklaard is dan een volgende vraag.
Er wordt nu van verschillende kanten, ook door kamerleden, gepleit om de verkeerd ingeleverde stemmen tóch geldig te verklaren en mee te tellen. Er moet inderdaad alles op alles gezet worden om dat mogelijk te maken, want elke stem telt. Maar wat volgens mij niet kan is om dan maar de hand te lichten met het stemgeheim door het stembiljet én stempas door dezelfde persoon af te laten handelen. Het gaat hierbij niet om juridische haarkloverij versus coulance, maar om het garanderen van het stemgeheim.
Ik stel mij het volgende voor... - let wel, ik zeg niet dat ik dit voorstel, want ik ben geen deskundige en het is in de eerste plaats aan de kiesraad, maar ik stel het mij voor - dat alle verkeerd ingeleverde maar niet bij voorbaat (door andere evidente fouten) ongeldig te verklaren stemmen in gemerkte gesloten dozen naar het centrale stembureau van de gemeente worden vervoerd. Daar moeten de binnen-enveloppen waar vermoedelijk een stempas inzit onder toeziend oog worden geopend, waarbij stempas en stembiljet alsnog ongezien van elkaar worden gescheiden. Het extra toeziend oog is nodig om te controleren dat dit inderdaad correct en 'ongezien' gebeurd, zodat stem en stemmer niet met elkaar in verband kunnen worden gebracht maar wel een correcte controle van beide plaatsvindt. Uiteraard wordt van zo'n afwijkende procedure proces-verbaal opgemaakt. Of dit zo werkt, weet ik niet, maar het is de enige oplossing die ik kan bedenken.
Trouwens, ook bij de ongeldig verklaarde stemmen moet te allen tijde worden voorkomen dat tellers zowel de naam van de kiesgerechtigde als de uitgebrachte stem bij elkaar te zien krijgen.
Het wordt een groter probleem als in de loop van deze eerste teldag de onjuist ingeleverde stemmen al op de stapel terecht zijn gekomen met stemmen die om verschillende redenen ongeldig zijn verklaard, zonder dat nog is na te gaan of te herleiden is dat dit was omdat een correcte stempas op een oncorrecte manier was meegestuurd. Stemmen zonder stempas kunnen uiteraard niet worden goedgekeurd, omdat niet na te gaan is of de inzender kiesgerechtigd is en als de kiezer wel een stempas heeft ontvangen maar niet heeft meegezonden dan zou hij of zij alsnog op het stembureau een tweede stem uit kunnen brengen.
Dus: ontbreekt de stempas, dan is de briefstem ongeldig; is de stempas of het stembiljet op de verkeerde manier in de envelop gedaan, probeer deze dan met extra zorgvuldigheid en onder toeziend oog alsnog 'ongezien' van elkaar te scheiden.
Dit blog heb ik geschreven om a) het stemgeheim te benadrukken en b) voor mijzelf te bedenken hoe ik deze kool-en-de-geit-puzzel zou oplossen. Ik hoop dat minister Ollongren en de kiesraad er uit komen en er morgen (dinsdag 16 maart) een degelijke oplossing ligt, waardoor zoveel mogelijk stemmen meetellen.
(*) Zie ook mijn eerdere blog van 1-5-14 Vreemde ogen over het stemgeheim.
---
Aanvulling dinsdag 16 maart 2021:
Minister Ollongren heeft overleg gevoerd met de Kiesraad en advies aangevraagd bij de Raad van Staten en heeft besloten dat stemmen waarbij de stempas in de binnen-envelop bij het stembiljet is gevoegd toch geldig kunnen worden verklaard. Als het vermoeden bestaat dat de stempas zich in de binnen-envelop bevindt, dan wordt deze envelop op het stembureau geopend, het stembiljet mag niet worden opengevouwen maar wordt na controle van de stempas 'ongezien' in de stembus gedeponeerd. De telling van de stemmen vindt, zoals voorzien, op woensdag na het sluiten van de stembussen plaats. De Raad van State ziet juridisch ruimte voor deze afwijking van de oorspronkelijke procedure, omdat de geldende tijdelijke wet al voorzag in het ongezien verwerken en goedkeuren van stembiljetten die samen met de stempas bij elkaar in de buiten-envelop zijn gedaan. In dat geval ziet degene die de envelop opent meteen dat er een - te controleren - stempas is bijgevoegd. Als de stempas in de binnen-envelop zit, dan is dit slechts een vermoeden, maar dan komt het openen van de binnenenvelop in feite overeen met de procedure voor het opnenen van de buitenenvelop waarbij stempas en stembiljet samen in één envelop worden aangetroffen. Gezien de haast, het feit dat de minister heeft overlegd met de Kiesraad en dat er vanuit het parlement vraag is om de verkeerd ingeleverde stembiljetten toch goed te keuren en er dus sprake blijkt te zijn van draagvlak, hoeft de wettelijke procedure niet te worden aangepast, maar kan de gewijzigde instructie gezien worden als passend binnen de wet.
Zie:
* Rijksoverheid: aanpassing procedure vooropening briefstemmen + kamerbrief
* Advies Raad van State
* Bestaande instructie van de Kiesraad over het tellen van de stemmen
Geen opmerkingen:
Een reactie posten