Bouwwereld roept bij mij trouwens nostalgische gevoelens op, zelfs de geur van het hoogglans blad komt weer bij mij boven, omdat ik het als kind altijd al met graagte doorbladerde. Mijn vader was er als bouwkundige op geabonneerd. Naast techniek schonk het blad ook veel aandacht aan architectuur en (detail)ontwerp en het bevatte prachtige afbeeldingen. Bouwwereld werd indertijd uitgegeven door Misset, wat ik in al z'n simpelheid een mooie en wat intrigerende naam vond. Nu is Eisma Bouwmedia de uitgever.
Maar goed, roestvrij staal kan dus roesten. Ook Onze Taal wijst er al op dat het woord 'roestvrij' niet voor iedereen vanzelfsprekend is. Je zou kunnen denken dat het 'zonder roest' betekent, naar analogie van loodvrij en suikervrij. Maar 'vrij' heeft ook nog een andere betekenis: 'bestand tegen', zoals brandvrij, kogelvrij en krimpvrij. 'Roestwerend' zou dus een betere term zijn. Technici als ingenieur Kettlitz spreken dus liever over 'rvs', om de betekenis 'roestvrij' maar zo gauw mogelijk te vergeten.
Volgens Wikipedia is 'roestvrij' weliswaar ingeburgerd, maar spreken deskundigen liever van 'roestvast' staal. De huid van een roestvast materiaal sluit het onderliggende materiaal goed af, waardoor als het allemaal goed gaat geen verdere roestvorming plaatsvindt of de roestvorming vertraagd wordt. Staal is trouwens 'gehard ijzer' en 'roestvrij staal' is een legering van over het algemeen ijzer, chroom, nikkel en koolstof. Volgens de Etymologiebank is het woord 'staal' verwant aan het Germaanse 'stag', dat onder meer 'strakgespannen' betekent. Van 'stag' is 'stahla' afgeleid, 'standvastig, sterk'. Het ging om de stijfheid en hardheid van staal, die werd bereikt door harding van ijzer. Het moerasijzer dat in Noord-Europa lange tijd werd gebruikt, was zo slap dat een ijzeren zwaard na een flinke slag eerst rechtgebogen moest worden voordat de volgende klap kon worden uitgedeeld. De betekenis van hard of harden kennen we nu ook nog in begrippen als 'gestaalde kaders', 'stalen zenuwen', 'met een stalen gezicht' en 'zich stalen' in de betekenis van harden, trainen. Een heel andere betekenis staat daar los van: 'staal' in de betekenis van proefmonster of voorbeeld komt van het Frankische 'stalo' (paal, lat, meetlat) via het Franse étalon (proefmaat of ijkmaat). Monster komt van het Latijnse monstrare, laten zien, wat we terugvinden in 'demonstratie'.
De kop boven het artikel in Bouwwereld luidt "Misverstanden over rvs leiden tot discussies en schadegevallen". Ingenieur Kettlitz schrijft dat hij regelmatig wordt geconfronteerd met bouwprojecten waar de misvatting over rvs tot discussies en problemen leidt. Soms betreft het alleen uiterlijke schade, als het vlekkeloze stainless steel toch roestvlekken begint te vertonen, maar in een aantal gevallen is de schade ernstiger en komen er ongelukken van.
Rvs is staal dat minimaal 10,5% chroom bevat, legt de ingenieur uit. Het dankt zijn roestwerende werking aan een hard en dicht corrosiehuidje (patina). Hoe hoger het staal is gelegeerd (met bijvoorbeeld chroom of nikkel) hoe minder gevoelig het is voor roest. In het recente verleden zijn in zwembaden ongelukken gebeurd, sommige zelfs met dodelijke afloop, als het gevolg van het 'spontaan' afbreken van rvs-constructies. Daarom gaat de rijksoverheid binnenkort een onderzoeksplicht instellen voor zwembaden om de aanwezigheid en de staat van roestvrij staal na te gaan. De oorzaak van de ongelukken is 'spanningscorrosie'. Deze treedt op bij de combinatie van trekspanning bij een hoog chloridegehalte en hoge temperatuur. Door de opkomst van tropische zwemparadijzen is de kans op deze combinatie van factoren sterk toegenomen. Zo'n materiaalbreuk is vaak niet te zien en kondigt zich niet aan. Tot het te laat is.
Roestvrij taalgebruik kan dus tot de dood leiden. Me dunkt, dat dit mijn aandacht trok.
Bronnen:
Het artikel in Bouwwereld (voor abonnees)
De historie van Misset
Onze Taal over roestvrij staal
Wikipedia over roestvrij staal
Geen opmerkingen:
Een reactie posten