Paus verzoent met Luther

In mijn agenda heb ik bij vandaag staan "verzoening RKK - Lutheranen". Dit zal te maken hebben met de Rijksdag van Worms in 1921 (of zoals tot grote hilariteit in de Amerikaanse reisgidsen staat "diet of worms"), waar 500 jaar geleden Maarten Luther in de ban werd gedaan en vogelvrij verklaard (*). Begin mei werd hij op weg naar huis in opdracht van de Duitse vorst Frederik de Wijze ontvoerd en daarmee gered en zo kon hij incognito als Jonker Jörg veilig in de Wartburg bij Eisenach verblijven, waar hij in elf weken tijd het Nieuwe Testament in het Duits vertaalde en felle pamfletten schreef, terwijl hij vocht met de duivel en constipatie (hij kon zich beter in geschrifte uitdrukken dat op de po). Kennelijk vinden de Roomsen en de Luthersen het tijd om zich na vijfhonderd jaar weer met elkaar te verzoenen, maar deze belangrijke afspraak heb ik dunkt me ook al eeuwen geleden in mijn agenda gezet, dus ik heb geen idee waar het feestje is.

 
---

(*) Iets preciezer: Luther werd op 3 januari 1521 door de paus geëxcommuniceerd, na een proefperiode van 60 dagen waarin hij werd opgeroepen zijn leer te herroepen, wat hij weigerde. Daarop riep Keizer Karel V de Rijksdag bijeen, die vergaderde van 28 januari tot 25 mei in Worms, waar Luther zich verdedigde en opnieuw weigerde zijn boeken te herroepen. Op 4 mei vertrok hij naar huis. Op 26 mei, een dag na de sluiting van de Rijksdag vaardigde de keizer het Edict van Worms uit, waarmee Luther in de rijksban werd gedaan en vogelvrij verklaard, zodat hij al zijn burgerlijke rechten verloor en iedereen hem straffeloos mocht vermoorden. Die dreiging was bij Luthers eerdere vertrek ook al zo reëel dat de hem welgezinde keurvorst Frederik besloot hem in bescherming te nemen. Vanuit de Wartburg stookte Luther het vuurtje van de reformatie flink op, maar hij nam afstand van de grote boerenopstand die daarop in 1524 uitbrak en na jaren strijd bloedig werd neergeslagen door de edelen. Mede daardoor groeide in het Duitse Rijk de macht van de vorsten en was het boerenvolk, heel anders dan in de calvinistische Nederlanden, tot ver in de 19e eeuw aan de vorsten onderworpen.

Een reactie: En nu zijn wij nog aan vorsten onderworpen en Duitsland niet meer. Heeft Duitsland ook streken zoals wij de bible belt kennen? En allerlei gradaties in de leer?

Mijn antwoord: Duitsers hebben natuurlijk ook wel gradaties in leerstelligheid en er zijn ook wel kleine vrije kerken, maar over het algemeen zijn Duitsers katholisch, evangelisch oder gar nichts. Het kerkelijk leven is er veel meer dan in Nederland van bovenaf gereguleerd. Duitsland kent ook nog kerkbelasting.
Nederlanders zijn na de revolutie van 1568 nooit aan vorsten onderworpen geweest, ook niet in de periode 1815 tot 1848, toen de koning tamelijk veel macht had. Bij de Duitse vorsten ging het echt om horigheid van de boeren (zoals in de Nederlanden in de Middeleeuwen), de boeren waren eigendom van de (lokale) vorst.

Luther, hoewel zeer revolutionair (hij werd niet voor niets in Oost-Duitsland juist ook door de communisten als held gezien), bepleitte uiteindelijk voor gehoorzaamheid aan de (lokale) vorst, toen hij zag tot welke chaos zijn revolutie leidde, terwijl Calvijn het recht van opstand tegen een onrechtvaardige vorst erkende (zoals bezongen in het Wilhelmus, dat er over gaat dat je gode en geweten meer moet gehoorzamen dan de vorst en dat het noodzakelijk kan zijn de onrechtvaardige overheid te bestrijden, een gedachtegang die ook voor het verzet in de Tweede Wereldoorlog een belangrijke inspiratie was).

Nederland is na 200 jaar republiek altijd republikeins gebleven, ook voor de monarchisten, met Oranje als symbool van eenheid maar zonder macht. Het is niet voor niets dat Nederland geen kroning kent en bij de inhuldiging van een nieuw staatshoofd ten overstaan van het parlement de kroon en scepter als symbolen van de macht op de tafel blijven liggen en niet aan het staatshoofd worden gegeven. Anders dan in bijvoorbeeld de VS of Frankrijk en vergelijkbaar met inderdaad het huidige Duitsland heeft het staatshoofd geen formele macht. Nederlanders, ook en juist ook de monarchisten en calvinisten, zijn allergisch voor samenballing van macht in een leidersfiguur. Ook de minister-president heeft formeel nauwelijks macht, maar is 'slechts' de voorzitter van de ministers, die verantwoordelijk zijn voor het beleid. De premier kan niet uit zichzelf ministers aannemen en ontslaan en is ook niet hun baas. De minister-president krijgt de laatste jaren (tot mijn verdriet) wel steeds meer macht toegeschoven en toegedicht en er wordt steeds meer van "leiders" verwacht. Maar dit is een verschuiving en je zou kunnen zeggen amerikanisering in onze cultuur, ingegeven door het wegvallen van traditionele structuren, de invloed van televisie en internationalisering, groeiende onzekerheid onder "het volk", wat vaak leidt tot een hardere roep om leiders.

De media zwijgen over deze verzoening vandaag tussen de Roomskatholieke Kerk en de Lutheranen, wel eerder dit jaar en door de jaren heen, aan de hand waarvan ik deze notitie ooit eens in mijn agenda heb gezet. Ze zoenen in stilte.

Zie ook: CIP.nl