Dan loop ik op zaterdagmorgen door het huis en vraag ik mij ineens af: door wie en wanneer is de joodse jaartelling ingesteld en hoe werd deze verbreid? Hoe kwam ik op deze gedachte? Net als bij een droom begint mijn herinnering aan het eind en is het moeilijk na te gaan welke gedachte er aan vooraf ging. O ja, dat Jezus Christus vermoedelijk 6 jaar vóór Christus geboren is, dacht ik. Maar waarom ik dát dacht? Dat weet ik niet.
Het precieze jaar van Jezus' geboorte is onbekend. De berekeningen zijn denk ik gebaseerd op de bijbelse aanduidingen van de keizer en gouverneurs die toen regeerden en op de ster die de Wijzen uit het Oosten zagen. Er van uitgaande dat aan de beschrijving van de evangelieschrijvers, die het zelf ook weer van horen zeggen hebben, historische betekenis te geven is. Waren het Babylonische geleerden, astrologen? Uit hun verhalen blijkt dat het kindje Jezus in de tijd dat de oosterse wijzen koning Herodus bezochten maximaal twee jaar oud was en met Jozef en Maria in een huis in Bethlehem woonde. Een bezoek van drie Koningen aan een stal is een aandoenlijk beeld maar staat niet in de Bijbel. Ergens rond die tijd moet dan een samenstel van sterren of een komeet te vinden zijn. De christelijke jaartelling is natuurlijk pas honderden jaren later ingesteld, gebaseerd op een terugrekening naar de geboorte van Christus.
Tot 2000 dacht ik altijd dat onze jaartelling in "het jaar nul" begint, maar door de discussies over wanneer het millenium begon (ik vind toch nog steeds: op de nul van 2000 en niet in 2001) kwam ik er achter dat het Latijn geen nul kent en dat het jaar nul dus niet bestaat, ook niet theoretisch. De laatste dag van het jaar 1 v. Chr. gaat direct over in de eerste dag van het jaar 1. Ik probeer me voor te stellen hoe die mensen keken toen ze dat laatste blaadje van hun kalender scheurden...
Maar goed, het ging mij niet om de christelijke maar om de joodse jaartelling. Die gaat terug op de schepping, zoveel weet ik nog wel. En als je de geslachtsregisters vanaf Adam bij elkaar optelt, kom je met een beetje geluk op zo'n 6000 jaar uit. Maar door wie en wanneer is deze jaartelling ingesteld en hoe is die verbreid?
In Wikipedia lees ik bij het lemma Anno Mundi (AM, het Jaar van de Wereld ofwel ab creatione mundi: vanaf de schepping der wereld) dat de zes scheppingsdagen de laatste dagen zijn van het jaar 1. Het grootste deel van het jaar 1 moest het dus zonder geschapen werkelijkheid doen. Dit systeem werd kort voor 165 "na Christus" (3924 AM) ingesteld en is gebaseerd op de kroniek Seder Olam Rabba, die vermoedelijk of gedeeltelijk werd geschreven door rabbi Jose ben Halafta rond 160. De joodse jaartelling is dus ergens rond die tijd in zwang geraakt. De Seder Olam Rabba of kortweg Seder Olam (orde van de wereld) geeft een chronologisch overzicht van gebeurtenissen en personen vanaf de schepping tot de verovering van Perzië door Alexander de Grote. Dit werk wordt vervolgens ruimschoots geciteerd in de Talmoed.
Wikipedia gebruikt hier de termen voor en na Christus, die ik zelf ook gewend ben, maar die ik lastig vind als het om de joodse jaartelling gaat. Andere aanduidingen zijn AD (Anno Domini, het jaar onzes Heren, ofwel Christus) of CE (Common Era) en BCE (Before Common Era). Common Era vind ik een prettige, neutrale aanduiding en daarom gebruik ik die hier liever. Ik ben die ook gewend uit de reisgidsen tijdens mijn (zeven) bezoeken aan Israël.
Volgens de berekening van rabbi Jose ben Halafta werden de eerste mensen geschapen in het jaar 3761 BCE. Zo valt het lopende jaar 2015-2016 vanaf Rosj Hasjana (joods nieuwjaar) op 5776 AM (5776 min 3761 is 2015). De rabbi maakt nauwkeurige berekeningen op basis van elke aanwijzing die hij kan vinden in de bijbelteksten. "Jaar 1" begint op de 25ste van de maand Elul, zes dagen voor het jaar 2. Op de zesde dag schiep God de mens. Een andere berekening neemt de schepping van de mens als het "jaar 0". Door verschillende berekeningen en uitgangspunten zijn er afwijkingen van één of twee jaar tussen de gehanteerde jaartellingen. De beroemde geleerde dokter rabbi Maimonides (Rambam) maakt in 1178 een eind aan de verschillen en beschrijft alle regels voor de Hebreeuwse kalender in zijn Misjna Thora (een joods wetboek), die binnen het Jodendom breed aanvaard worden. Toch komt deze jaartelling niet altijd overeen met latere wetenschappelijke berekeningen van bijvoorbeeld de bouw of verwoesting van de tempel. Er komen dus nog steeds verschillen voor in historische dateringen van gebeurtenissen volgens de joodse of de christelijke jaartelling.
Voor nu is mijn beginvraag voldoende beantwoord. Door wie en wanneer is de joodse jaartelling ingesteld en hoe werd deze verbreid? De jaartelling werd (onder anderen) vermoedelijk berekend door rabbi Jose ben Halafta rond 160 en in 165 gepubliceerd in de Seder Olam, geciteerd in de breed verspreide Talmoed (eerste uitgave rond 200 CE) en de onderlinge verschillen worden beslecht door Maimonides in 1178.
Lees over Maimonides in mijn blog Tiberias / Krijg het rambam
Geen opmerkingen:
Een reactie posten