Een rectificatie uit 1892 wegens "niet geheel juist". pic.twitter.com/CZZZkcLu2V
— Atty de Waard (@AttyWaard) April 7, 2021
Op Twitter trof ik deze interessante rectificatie uit 1892.
"Dezer dagen werd bericht, dat mej. Ten Have-Veninga, te Westerlee, tengevolge bloedvergiftiging was gestorven, ontstaan doordat boenwas bij het afwrijven van stoelen in eene wonde aan de pink was gekomen, die moest worden afgezet. Dit bericht was niet geheel juist. De pink is niet afgezet en er was geen wondje aan, waarin ook geen boenwas kon zijn gekomen, daar de juffrouw geen stoelen had geboend; en de dood was dan ook niet het gevolg van bloedvergiftiging. Juist is 't echter, dat de juffrouw is overleden."
Waaraan is zij dan wél overleden? Al snel had ik haar naam, geslachtsregister en overlijdensakte gevonden, maar niets over de omstandigheden rond haar dood. Meintje ten Have-Veninga is op 30 juli 1892 om 3 uur in de nacht overleden. De overlijdensaangifte wordt gedaan door haar neef en een veldwachter. Is er sprake van een misdaad?
Mijn korte zoektocht begon bij de tweet van Atty de Waard, volgens de twitterbio: "genealoog, sociale geschiedenis, spannende verhalen van vroeger. Delpher als bron. Wie was Wie". De precieze bron van het bericht was helaas niet terug te vinden. Atty de Waard liet mij desgevraagd weten: "Niet genoteerd helaas". In Delpher kon ik niets vinden. Wel vond ik via het Gemeentearchief Schiedam een variatie op het bericht in de Nieuwe Schiedamse Courant 12-08-1892 p2 (kolom 3 midden) en de Schiedamse Courant 13-08-1892 p2 (kolom 3 voorlaatste bericht). Deze versies missen de prachtige, bijna poetische 'terugrol' uit ons oorspronkelijke bericht. De rectificerende journalist van onze eerste bron heeft hier zichtbaar plezier in gehad. Maar ook het oorspronkelijke nieuwsbericht, dus waarin de bloedvergiftiging door boenwas in een wondje als doodsoorzaak zou zijn vermeld, kan ik helaas niet vinden. Onder de rectificatieberichten in de Schiedamse bladen staan de initialen "U.D." Dat kan de redacteur zijn of een correspondent, maar ook het persbureau of de krant waaruit dit bericht is overgenomen (*).
Bloedvergiftiging door een wondje is in het algemeen zeker geen onwaarschijnlijke doodsoorzaak. Ik moest meteen denken aan de eerste man van mijn 'stief-oma', die in de jaren '30 is overleden door bloedvergiftiging nadat hij tijdens het uitstrooien van kunstmest zich het zweet uit de nek heeft geveegd, waar hij een wondje had waardoor de chemische stof zijn bloedbaan kon binnendringen. Ook is het niet ongewoon dat bij een bloedvergiftiging in eerste instantie het getroffen lichaamsdeel, een vinger of teen, wordt afgezet, maar dat het al te laat kan zijn en de vergiftiging zich door de bloedbaan heeft verspreid.
Mijn zoektocht werd mede getriggerd door verwoed twitteraar en Elvis-fan dominee Fred Omvlee, hoofd geestelijke verzorging bij de marine. Hij twitterde: "Deze rectificatie roept bij mij nog veel méér vragen op... Mejuffrouw is getrouwd, dus waarom geen 'mevr.'? Als niets van deze feiten waar is, behalve de dood: waar is zij dan aan overleden?" 11:17pm · 7 Apr 2021
Toen ik liet weten dat ik haar naam gevonden had, reageerde Fred Omvlee met: "Geweldig. Samen lossen we dit op!" 11:51pm · 7 Apr 2021
Maar tot nu toe is het voor mij een raadsel wat er indertijd precies gebeurd is. Zijdelings wil ik de marinedominee ook wijzen op een bericht dat naar huidig inzicht wel wat van zijn pastorale aandacht zou kunnen vragen. Naast ons genoemde bericht in de Nieuwe Schiedamse Courant staat in de rechter kolom maar dan iets hoger het volgende te lezen: "Te Nieuwediep hebben twee marine-officieren, met inachtneming van alle vormen, met de sabel geduelleerd. Beide partijen moeten licht gewond zijn. Naar de omstandigheden, waaronder het duel plaats had, wordt door de politie een streng onderzoek ingesteld."
Terug naar ons boenwas-slachtoffer. Dat de - gezien haar twee achternamen - kennelijk getrouwde vrouw hier "Mejuffrouw" genoemd wordt, hoeft ons niet te verbazen. Meestal denken wij bij Mejuffrouw aan een ongehuwde vrouw. Dit was voor mij dan ook de eerste aanleiding om de naam Ten Have-Veninga op te zoeken; het zou immers ook een adellijke of in elk geval deftige dubbele achternaam kunnen zijn van een ongehuwde dame. Maar al snel vond ik de stamboom van de in 1892 overleden gehuwde Meintje Ten Have-Veninga uit Westerlee, op wie dit bericht wel betrekking moet hebben.
Het blijkt dat het in die tijd helemaal niet ongewoon was om ook getrouwde vrouwen "mejuffrouw" te noemen. Juffrouw is een verbastering van jonkvrouw, waarmee een - al dan niet gehuwde - dame van adel of goede stand en pas later een ongehuwde vrouw werd bedoeld. Het standsverschil liep bij getrouwde vrouwen van mevrouw via juffrouw naar simpelweg vrouw. Nog in 1983 werden, blijkens kamervragen, in de adresgids van Buitenlandse Zaken ongetrouwde vrouwen tot een bepaalde rang met mejuffrouw aangeduid. Inmiddels is het begrip "mejuffrouw" in beide betekenissen nagenoeg verdwenen. Alleen schoolkinderen zeggen tegen hun lerares vaak nog wel Juf of Juffrouw.
Zie: Onze Taal (1983) en Wikipedia.
Zoals gezegd had ik het geslachtsregister - met haar geboorte, huwelijk en dood - al snel gevonden. Zij is te vinden op de familie-website tenhave-genealogie.nl - onder meer in het het parenteel van Berent Berents ten Have (1620):
VII.131 Helenius ten HAVE, landbouwer, zoon van Hommo Helenius ten HAVE (zie VI.74) en Geertje Eltjes WIGBOLDUS (Wichboldus).Geboren op 25-03-1836 te Scheemda (Gr.).
Overleden op 05-02-1897 aldaar, leeftijd: 60 jaar; weduwnaar van Meintje Veninga.
Gehuwd op 07-05-1868 te Wildervank (Gr.) met Meintje VENINGA, dochter van Evert Arends VENINGA, vervener, en Trijntje (Trientje) Jans PANMAN.
Geboren op 04-01-1842 te Stadskanaal, gem.Wildervank (Gr.). Overleden op 30-07-1892 om 03.00 uur te Noordbroek (Gr.), leeftijd: 50 jaar; echtgenote van Helenius ten Have. Het overlijden is op 1 augustus ingeschreven onder aktenr. 68 in het overlijdensregister van Scheemda, de woonplaats van Meintje.
Daarmee is ook de overlijdensakte snel gevonden.
"No. 22. In het jaar duizend achterhonderd twee en negentig, den dertigsten der maand Juli, zijn voor ons Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der gemeente Noordbroek, arrondisement Winschoten, provincie Groningen, verschenen Homme Hamster, oud drie en dertig jaren, van beroep landbouwer, wonende te Noordbroek, neef van den overledene, en Jan Mulder, oud zeven veertig jaren, van beroep veldwachter, wonende de Noordbroek, welke ons hebben verklaard, dat op den dertigsten der maand Juli, des jaars duizend achterhonderd twee en negentig, des morgens te drie uur, binnen deze gemeente, en wel te Noordbroek, is overleden Meintje Veninga, oud vijftig jaren, van beroep zonder, laatst gewoond hebbende te Westerlee, gemeente Scheemda, geboren te Stadskanaal gemeente Wildervank in het jaar achttien honderd twee en veertig, echtgenote van Helenius ten Have, dochter van Evert Arends Veninga en Trijntje Jans Panman beide overleden. Van welke aangifte en verklaring deze akte dadelijk is opgemaakt en ingeschreven op de beide dubbelen van het overlijdens-register dezer gemeente; en is deze akte, na voorlezing, door de aangevers en ons geteekend, H. Hamster, [onleesbaar: handtekeningen van J. Mulder en de ambtenaar van de burgerlijke stand]."
De overlijdensakte is in het overlijdensregister ingeschreven onder nummer 68.
"No. 68. In het jaar duizend achterhonderd twee en negentig, den eersten der maand Augustus is door ons ondergeteekende, Ambtenaar van den Burgerlijke Stand der gemeente Scheemda, arrondissement Winschoten, provincie Groningen, ingeschreven het volgend uittreksel uit een register van overledenen der gemeente Noordbroek, Provincie Groningen, dat op den dertigsten der maand Juli, des jaar duizend achterhonderd twee en negentig, des morgens te drie uur, te Noordbroek, is overleden: Meintje Veringa, oud vijftig jaren, van beroep zonder, laatst gewoond hebbende te Westerlee, gemeente Scheemda, geboren te Stadskanaal, gemeente Wildervank in het jaar achttienhonderd tweeenveertig, echtgenote van Helenius ten Have, dochter van Evert Arends Veringa en Trijntje Jans Panman, beide overleden. - Voor eensluidend uittreksel - Noordbroek den 30 Juli 1892. De Ambtenaar van den Burgerlijkenstand der gemeente Noordbroek. - geteekend Dijkstra. - Waarvan deze akte dadelijk is opgemaakt, die door ons is geteekend wordende de doorhaling der gedrukte woorden "Zijn verschenen, oud, jaren van beroep, wonende te, van de overledene en, oud jaren, van beroep, wonende te, van de overledene welke ons hebben verklaard, binnen deze gemeente, en wel, welke aangifte en verklaring, na voorlezing, de aangevers en; - in regels twee, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien, twaalf, drieentwintig en vierentwintig van boven goedgekeurd. [handtekening ambtenaar]"
Wat opvalt is dat de aangifte gedaan wordt door een neef van de overledene en een veldwachter. Waarom niet door de echtgenoot? Deed de veldwachter aangifte uit hoofde van zijn beroep? Is er dan toch sprake van een misdaad? Dan is er misschien een proces-verbaal of een aantekening in een politieregister. - Maar: zie Aanvulling 8-3-21 23:00 onderaan.
Het blijft raadselachtig hoe het verhaal van de bloedvergiftiging door boenwas in de wereld is gekomen en even later weer ingetrokken.
Verdere vragen:
- Waar is het oorspronkelijke bericht uit de tweet te vinden (bron)?
- In welke krant stond het (ongerectificeerde) bericht over het overlijden?
- Waarom of door wie is het weer ingetrokken en gerectificeerd?
- Is er een proces-verbaal of vermelding in een politieregister?
- Is er een bericht in de plaatselijke pers in Oost-Groningen?
- Wie of wat is "U.D." onder het bericht in de Schiedamse bladen?
Noten:
(*) Bij de initialen "U.D." onder het bericht denk ik bijvoorbeeld aan "Utrechts Dagblad". Maar ik ken geen Utrechts Dagblad, wel het Utrechts Nieuwsblad (waar ik zelf voor gewerkt heb), dat op 2 mei 1893 door Johan de Liefde werd opgericht onder de naam Utrechtsch Volksblad, wat enkele maanden later al, op 7 november 1893, werd gewijzigd in Utrechtsch Nieuwsblad. In 1892 bestond deze krant dus nog niet. De (Nieuwe) Schiedamsche Courant staat er dacht ik wel bekend om berichten uit het hele land over te nemen. Enige tijd geleden vond ik hier het geboortebericht van een tweeling in Den Bosch, waarvan ik één van beiden ken. (** Zie aanvullng 17 april 2021 hierna.)
Bronnen:
- Nieuwe Schiedamse Courant 12-08-1892 p2 (kolom 3 midden)
- Schiedamse Courant 13-08-1892 p2 (kolom 3 voorlaatste bericht)
- Mejuffrouw, zie: Onze Taal (1983) en Wikipedia
- Ten Have familie-website: tenhave-genealogie.nl
- Parenteel van Berent Berents ten Have (1620)
- Overlijdensakte Meintje ten Have-Veringa (1892)
Aanvulling 8 april 2021 23:00 uur
(1) Zoekend op "veldwachter" zie ik dat veldwachters vaak als getuige optraden bij het opstellen van akten van geboorte, huwelijk en overlijden. Hier kan dus geen conclusie aan worden verbonden dat het om een misdaad zou gaan.
(2) Atty de Waard is verder gaan zoeken en vond de rouwadvertentie en het eerste nieuwsbericht.
 |
| Provinciale Drentsche en Asser Courant 3-8-1892 |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten