Het loon van de misdaad

"Misdaad loont", schrijft Zibb.nl vandaag in hun nieuwsbrief. "De overheid benadert criminelen als echte ondernemers. Wanneer een dief een glassnijder koopt om in te breken, dan mag hij die kosten in mindering brengen, wanneer hij de buit moet terugbetalen. Als hij überhaupt al wordt gepakt. En wij naïevelingen maar denken dat het de taak van de overheid is om criminaliteit te bestrijden." De Telegraaf schrijft dat een misdadiger zijn wapen bij de overheid mag "declareren". Beide media geven denk ik een verkeerde voorstelling van zaken.

Volgens mij zit het zo. Een aantal jaren geleden heeft de overheid de wet aangescherpt die het mogelijk maakt om misdadigers te 'plukken', hun criminele winsten af te pakken. Het gaat er niet alleen om dat criminelen hun buit moeten inleveren (bijvoorbeeld een kostbaar schilderij), maar dat ook hun winst wordt afgepakt (bijvoorbeeld via hun bankrekening of hun luxe wagen). Het gaat er dus niet om dat een crimineel zijn onkosten mag declareren bij de overheid, zoals de genoemde media suggereren, nee, het gaat er om dat een crimineel geen financieel voordeel mag halen uit zijn misdaad. Maar daarvoor is het hoe dan ook nodig een berekening te maken. Nu kan die berekening pijnlijk uitvallen. Zo las ik van een crimineel van wie 2600 euro zou worden gevorderd, maar de 2000 euro die hij voor zijn wapen had betaald, werden daarvan afgetrokken. Dat kan in twee opzichten correct zijn. Ten eerste was het financieel voordeel dat hij had behaald in dit geval inderdaad niet groter dan de berekende winst van 600 euro. Ten tweede is het aannemelijk dat het wapen verbeurd is verklaard, kortom, die 2000 euro had hij al ingeleverd en de overheid kan nu eenmaal niet twee keer hetzelfde afpakken. Toch is het de vraag of deze berekening het rechtsgevoel bevredigt. Kritiek is legitiem, maar moet wel zakelijk gebeuren.

Let wel, het gaat hier niet om de straf die voor een misdaad wordt opgelegd - in de vorm van gevangenisstraf, boete of taakstraf - maar om te voorkomen dat een misdadiger, ondanks zijn straf, alsnog voordeel behaalt. Het betreft hier ook niet een te betalen schadevergoeding, die immers bepaald wordt door de door het slachtoffer geleden schade en niet door de kosten van de boef.

Kan het anders? Ten eerste zou in de op te leggen straf rekening kunnen worden gehouden met de financiële kant van de misdaad, bijvoorbeeld in de vorm van een boete naast een gevangenisstraf. Maar moet iemand die met een goedkoop - of gestolen - wapen dreigt een lichtere straf krijgen dan iemand die met een duur wapen dreigt? Ten tweede zou de berekening ruimer kunnen worden gemaakt: door er nog een percentage bovenop te zetten of door de kostenkant er buiten te houden. Maar zonder berekening, hoe pijnlijk ook, gaat het niet. Wat in elk geval niet moet, is willekeur. De vraag moet worden beantwoord door het recht en niet door een naïeve voorstelling van zaken.