Een vrouw in de gemeente Wijdemeren moet € 7000 bijstandsuitkering terugbetalen omdat ze wekelijks boodschappen van haar moeder kreeg. Nadat André Moerman op Schuldinfo.nl het rechterlijk vonnis besprak, volgde een storm aan reacties. Mijn eigen Facebook-berichten hierover en de reacties daar op verzamel ik hier in mijn weblog.
Het is andersom. Bijstand is een laatste basisvoorziening. Iemand in de bijstand is verplicht om voorliggende voorzieningen te accepteren. Als je geld kunt 'maken' of krijgen, een erfenis bijvoorbeeld, wordt je geacht dat aan te nemen. Daarom mag je ook geen gratis of 'goedkope' klussen doen of (zonder toestemming vooraf) vrijwilligerswerk waar je (meer) geld voor had kunnen krijgen. Strikt genomen geldt dat ook voor giften en ander 'gratis' inkomen. Je mag hulp in principe niet weigeren.
Mensen worden niet 'gekort' op hun uitkering maar de bijstand vult het inkomen aan. Het effect is misschien hetzelfde, maar de stem die in het Journaal de wet uitlegt, heeft het niet begrepen.
De voor mij verrassende reacties op de rechterlijke uitspraak inzake de vrouw die 7000 euro boodschappen terug moet betalen (ik deel de verontwaardiging waar het de proportionaliteit betreft), laten mij zien dat veel mensen geen idee hebben wat de bijstand inhoudt (ongeacht of ze nou voor streng of soepel zijn). Misschien moet ik Bijstandkunde gaan geven, dacht ik net. Maar dat moet ik dan natuurlijk wel tijdig melden bij de sociale dienst. Ik ga er binnenkort in elk geval maar eens een paar blogjes aan wijden...
Reacties:
JN: Ben ik benieuwd naar de plaats van de Voedselbank.
YL: De wet geeft er ruimte voor om voedselhulp vrij te stellen, maar de regels zijn wat onduidelijk. Vaak zijn begeleiding en afspraken over de uitstroom verplicht. Het is niet zo dat elke bijstandsgerechtigde in aanmerking komt voor de Voedselbank. Toelating tot de voedselbank is beperkt, tijdelijk en aan eisen gebonden. Veel gemeenten hebben in de beleidsregels opgenomen dat deze hulp niet wordt afgetrokken van de bijstand. Bij Wijdemeren kon ik daar geen regel over vinden. In de beleidsregels van bijvoorbeeld de gemeente Goeree-Overflakkee staat dat hulp van de voedselbank wel en bijdragen van ouders voor boodschappen niet zijn vrijgesteld. Maar giften of hulp waar men anders extra bijstand voor kan krijgen mag (soms: moet) wel.
Zie: Beleidsregel vrijlating giften Participatiewet Goeree-OverflakkeeReacties:
JN: Ben ik benieuwd naar de plaats van de Voedselbank.
YL: De wet geeft er ruimte voor om voedselhulp vrij te stellen, maar de regels zijn wat onduidelijk. Vaak zijn begeleiding en afspraken over de uitstroom verplicht. Het is niet zo dat elke bijstandsgerechtigde in aanmerking komt voor de Voedselbank. Toelating tot de voedselbank is beperkt, tijdelijk en aan eisen gebonden. Veel gemeenten hebben in de beleidsregels opgenomen dat deze hulp niet wordt afgetrokken van de bijstand. Bij Wijdemeren kon ik daar geen regel over vinden. In de beleidsregels van bijvoorbeeld de gemeente Goeree-Overflakkee staat dat hulp van de voedselbank wel en bijdragen van ouders voor boodschappen niet zijn vrijgesteld. Maar giften of hulp waar men anders extra bijstand voor kan krijgen mag (soms: moet) wel.
Rechter Jos Vink reageerde hierop:
JV: Ik heb gisteren ook gezocht naar beleidsregels van de gemeente Wijdemeren, maar ook ik kon ze niet vinden. Het klopt inderdaad dat er gemeenten zijn die (onder voorwaarden) deze steun niet meerekenen.
JN: Het is dus afhankelijk van de gemeente waar je woont. Dat is niet goed. Blijft voor mij onverminderd van kracht dat ik, hoewel niet elke bijstandsgerechtigde gebruik van de Voedselbank mag maken, het verschil niet zie tussen een gratis pak koffie van de Voedselbank of een gratis pak koffie van je moeder.
YL: Op beide punten geef ik een reactie, om aan te geven dat dit de politieke vragen zijn waar het altijd om zal gaan.
JN: Het is dus afhankelijk van de gemeente waar je woont. Dat is niet goed. Blijft voor mij onverminderd van kracht dat ik, hoewel niet elke bijstandsgerechtigde gebruik van de Voedselbank mag maken, het verschil niet zie tussen een gratis pak koffie van de Voedselbank of een gratis pak koffie van je moeder.
YL: Op beide punten geef ik een reactie, om aan te geven dat dit de politieke vragen zijn waar het altijd om zal gaan.
Het eerste betekent dat gemeenten nóg minder ruimte krijgen voor eigen sociaal beleid en de lokale democratie. De verantwoordelijk wethouder van de gemeente Wijdemeren pleit juist voor meer ruimte voor de gemeente.
Bij de uitvoering van de bijstand kunnen gemeenten eigen accenten leggen. Bijvoorbeeld: (1) Als ik in Utrecht had gewoond, had ik mijn rechtszaak (over kostendelersnorm en kamerverhuur) niet hoeven voeren, omdat Utrecht een ander beleid had en het beleid in Nieuwegein/Houten afwees; (2) het College van B&W van Amsterdam heeft zich principieel uitgesproken tegen de methode van fraudeonderzoek van Nieuwegein/Houten (dat door de oppositiepartij VVD als voorbeeld ter navolging werd gesteld), omdat kiezers in Amsterdam voor een "linkser" beleid hebben gekozen.
Het tweede: als een bijstandsgerechtigde voldoet aan de voorwaarden van de Voedselbank maar zegt dat zijn of haar moeder hier wel voor zorgt, dan denk ik dat een gemeente daar toestemming voor zal geven. Als hij zij boven de norm zit voor voedselhulp dan zal structurele extra hulp al snel als inkomen gezien worden. En hoe je er ook over denkt (zelf ben ik politiek voor 'hoge' belastingen, ’hoge' uitkeringen en ''hoge' vrijstellingen), er ligt altijd ergens een grens (ergens tussen een tas boodschappen en een gratis appartement) waar links en rechts het over eens zullen moeten worden.
Om weer de vergelijking te maken met de toeslagenaffaire: die begon met ruimhartige uitkeringen met pas controle achteraf, na een paar fraudeschandalen werd de roep om een strenge aanpak luider (zware boetes, alles terugbetalen) en vervolgens kon de uitvoeringsorganisatie het niet aan en ging volgens een vast stramien, ongecontroleerd batchgewijs terugvorderen.
JN: De kernvraag. Vind jij het juist dat deze gemeente zo handelt?
YL: Welke gemeente bedoel je?
• Nieuwegein/Houten (WIL) in mijn zaak? (kostendelersnorm en kamerverhuur). Nee, niet in overeenstemming met de wet en ook nadat de rechter dit bevestigd heeft, is de beleidsregel in strijd met de wet nogmaals vastgesteld door het bestuur.
• Amsterdam en * Utrecht op hetzelfde onderwerp: correct beleid conform de wet.
• Nieuwegein/Houten (WIL) methode van fraudeonderzoek? WIL stuurde met regelmaat de persoonlijke gegevens van alle bijstandtrekkers naar een commercieel marketingbureau in Amsterdam (dat op eigen initiatief Nieuwegein heeft benaderd met dit plan en) dat met behulp van algoritmes van elke bijstandsgerechtigde de fraudekans vaststelt. (Ik heb mijn fraudescore opgevraagd en schrijf daarover ook een blog). WIL is hier vorig jaar vanwege personeelsgebrek mee gestopt, de politiek heeft nooit een principiële discussie gevoerd over deze aanpak. Inhoudelijk twijfel ik nog over wat op dit punt wel of niet mag. Amsterdam wijst deze methode principieel af (ironisch dat de fraudekans van Nieuwegeinse burgers in Amsterdam werd vastgesteld). Privacy is voor een bijstandsontvanger sowieso beperkt (zoals ik ook in bovengenoemd blog beschrijf). Wat ik in elk geval te ver vond gaan is dat WIL bij de rechter voorstelde dat de sociale dienst maandelijks in een database van de overheid zou nagaan of mijn kamerhuurder nog studeerde. Hij heeft nooit een beroep gedaan op de overheid, zelfs geen studiebeurs.
• Wijdemeren over het terugbetalen van de boodschappen? De gemeente heeft correct gehandeld volgens de wet. Ik ben het eens met de wethouder van Wijdemeren vandaag in het Journaal dat gemeenten van het Rijk meer ruimte zouden moeten krijgen. Dit is overigens een eeuwige discussie.
Het belangrijkste vind ik (1) dat er onderscheid gemaakt wordt tussen fraude en vergissingen of verzuim te goeder trouw (dat zou vanzelf moeten spreken, maar het verschil is moeilijk vast te stellen en daarom is de trend gegaan richting fout is fout, we kijken niet naar bedoelingen); (2) er moet ruimte zijn om correcties niet (altijd) met terugwerkende kracht te laten ingaan; (3) de gemeente moet (meer) ruimte krijgen om te kijken naar proportionaliteit. De punten 2 en 3 betekenen wel een gedoogbeleid (je accepteert een fout) en daar krijg je politiek niet altijd de handen voor op elkaar. Ook in mijn eigen situatie word ik op enkele punten in gunstige zin gedoogd (kan ik hier niet uitleggen), in de jaarlijkse beschikking is op mijn verzoek vastgelegd dat als daarin verandering komt dit eerst met mij zal worden besproken, zodat dit niet onverwachts en met terugwerkende kracht verandert.
De vraag of ik vind dat de vrouw in Wijdemeren boodschappen mag krijgen van haar moeder had ik al beantwoord. Ik ben politiek voorstander van 'hoge' belastingen, 'hoge' uitkeringen en 'hoge' vrijstellingen (dus ja, daar zou dit ruim binnen vallen), maar het vraagt dus de bereidheid van de samenleving om daar voor te betalen en meer uit te gaan van vertrouwen.
Er is natuurlijk wel een soort 'oplossing ineens' voor al deze vraagstukken en dat is het basisinkomen voor iedereen. Daar kleven ook weer allerlei voor- en nadelen aan, maar van elk salaris of particuliere winst zou de onderste laag het basisinkomen zijn. Als het salaris of de winst wegvalt blijft het basisinkomen over en hoeft iemand geen uitkering meer aan te vragen of daarop gecontroleerd te worden. Dit zal ook steeds in de discussies terug komen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten