Bij mijn blog Winterslaap van 13 december plaatste ik mijn Friese gedicht beJûn. Vandaag vroeg iemand mij om een Nederlandse vertaling. Bij deze. Laat ik eerst het gedicht een keer voorlezen, zodat je hoort hoe het in het Fries klinkt. Beluister het hier. En nu ik dan toch bezig ben met vertalen, wil ik het taaleigene hier ook graag wat verder uitleggen.
Het gedicht geeft de sfeer weer van de felle avondzon die door het venster schijnt. Een prachtige zonsondergang, het gevoel van eeuwigheid, maar ook het dreigende gevoel van ondergang en duisternis. Het licht keert altijd weer, evenals alles wat we hebben meegekregen uit het verleden, maar zal dat dit keer ook weer zo zijn? Het gedicht eindigt somber: het vuur is verdwenen.
De kernzin die de titel beJûn oplevert, is wat moeilijk te vertalen: 'De lea en 't leauwe ha my bejûn'. Jûn is avond, maar ook het voltooid deelwoord 'gegeven' en bejûn betekent '(het) begeven'. Dat werkwoord gedraagt zich in het Fries anders dan in het Nederlands, het is altijd een 'wederkerend werkwoord' (zich begeven, jin bejaan, bejoech my, ha my bejûn), dus niet alleen in de betekenis van zich ergens heen begeven, zich op pad begeven (jin op paad bejaan). Het woord kan ook betekenen 'zich ergens in schikken' (jin earne ta bejaan), bezwijken, de last niet meer kunnen dragen (de dyk, de muorre bejout him) of verlaten, in de steek laten. Het woordenboek geeft als voorbeelden: 'It lûd, de moed bejout har' en 'De lea bejout my', ik word moe, slaperig.
'De lea bejout my' hoorde ik mijn vader vaak zeggen. Na de warme maaltijd ging Heit altijd een half uurtje slapen op de bank. Als wij wat te lang draalden aan tafel, dan maande hij ons een beetje op te schieten, want 'de lea bejout my'. Dan was hij moe en slaperig en hield het niet veel langer vol. Letterlijk betekent het 'mijn lichaam (de leden) begeeft het [mij]'. Het kan uiteindelijk ook slaan op het sterven.
Die mij alzo bekende uitdrukking heb ik vermengd met een ander woord, leauwe, geloven (uitspraak: ljowe). 'De lea en 't leauwe ha my bejûn' betekent dus 'Mijn lijf en mijn geloof hebben het [mij] begeven', ik ben moe geworden en heb het geloof verloren. Deze nogal uitgebreide uitleg is denk ik nodig om de sleutelzin uit mijn gedicht duidelijk te maken aan niet-Friezen.
Ik leau dat ik sa wol genôch útlis jûn ha. Ik geloof dat ik zo wel genoeg uitleg heb gegeven.
* hebben (hawwe): ik ha(w) etc. kan zowel met als zonder w worden gespeld.
Dan nu de vertaling (oersetting).
Avond (het begeven)
Het vuur van verre jaren
valt door het venster van de avond.
Vandaag fluistert hier het woord van gisteren.
Het licht heeft deze dag zijn weg weer gevonden.
Nu wordt het donker.
Waar gaat de zon heen, de wereld weer rond?
Vindt het licht zijn weg wel? De lucht is gebroken.
Mijn lijf en geloof hebben het begeven.
Geen gloed, geen geluid, geen woord heeft gesproken.
Het vuur van verre jaren
weg.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten