Voel je V1

VRAAG

Als ik 's nachts niet kan slapen, dan komen de levensvragen. Terwijl ik weer eens lag te woelen, kwam bij mij de prangende vraag naar boven, die iedereen zich wel eens zal stellen: "Voel je V1?". 

Dit moet ik misschien even uitleggen. De vraag gaat niet over het Vergeltungswaffe 1, de eerste met een straalmotor aangedreven 'raket', die aan het eind van de oorlog vooral door de Londenaren gevoeld werd (zoals Tom Lehrer zingt: "Once rockets go up, who cares where they come down. That's not my department, says Wernher von Braun"). Maar over V1 ("Vie Wan"), met de V van Velocity. 

V1 is de snelheid waarop een vliegtuig de start niet meer kan afbreken zonder brokken te maken. Het is een vooraf berekende snelheid, op basis van vliegtuigtype, gewicht en de lengte van de startbaan. Dit is te zien in populaire YouTube-video's en televisieprogramma's (die uiteindelijk vaak niet gaan over de snelheid waarmee een vliegtuig vertrekt maar hoe het sneller dan voorzien de grond bereikt). In zulke video's kan je horen hoe de co-piloot, althans de piloot die zijn handen niet aan het stuur heeft maar alle metertjes in de gaten houdt, "V1" roept en even later "Rotate", ook wel Vr geheten. Op dat moment trekt de vlieger aan zijn stuurkolom en komt het neuswiel van de grond en met een beetje geluk en stuurmanskunst vervolgens het hele vliegtuig. Daarna hoor je de 'co' vaak nog zoiets roepen als "positive rate" of "climb". Dat heeft dan weer te maken met V2, dat wil zeggen genoeg snelheid om te klimmen zodat het vliegtuig niet de eerste de beste kerktoren raakt. 

Nou kijk ik natuurlijk te vaak naar dit soort filmpjes om daarna nog de slaap te kunnen vatten. Dus dan vraag ik mij af: kan je dat moment van V1 ook voelen of horen aan het toestel. In de tijd dat ik rijles had, in 1977-78 (en nee, ik heb nooit vliegles gehad), kon ik nog duidelijk horen wanneer ik moest schakelen. Ik leerde wel op de 'kilometerteller' te kijken (de meeste auto's hadden geen toerenteller), maar je voelde en hoorde ook zo wel aan het motorgeluid of het trillen van de auto wanneer je moest schakelen. Zeker in die eerste besteleend van mij, waarin een co-piloot niet eens boven het motorgeraas uit te horen zou zijn. Verder heb ik mezelf aangeleerd om als ik vanaf de snelweg de bebouwde kom inrijdt, altijd terug te schakelen van vier naar drie, ook als dat niet strikt nodig is, vooral om mijzelf terug te schakelen en me in te stellen op een lagere snelheid, om kort daarna als het kan - en dat is op de meeste 50-kilometerwegen wel het geval, weer omhoog te schakelen naar z'n vier. Ik heb dus geleerd om vooral 'op gevoel' te rijden en te schakelen. Moderne auto's hoor je bijna niet meer. Als ik sta te wachten voor een stoplicht denk ik soms dat mijn motor is afgeslagen (en bij moderne zuinige auto's gebeurt dat doelbewust). Zelf heb ik geen auto meer, maar ik heb de beschikking over de honderden deelauto's van MyWheels of ik leen wel eens een auto. Een tijdje geleden heb ik een paar keer een auto geleend van een vriendin en beide keren keren ben ik geflitst met een paar kilometer te snel. In die auto kon ik de cijfers van de snelheidsmeter niet zien, omdat ze vanuit mijn positie verborgen zaten achter het stuur. Beide situaties kon ik mij achteraf herinneren, dus ik was wel bewust bezig geweest met m'n snelheid, maar moest de gewoonte nog afleren dat ik m'n snelheid denk te kunnen inschatten aan het motorgeluid, zonder op de meters te kijken. 

Vandaar mijn vraag of je in een vliegtuig kunt voelen of horen wanneer je moet 'schakelen'. Bij kleine vliegtuigjes kan ik me dat voorstellen. Als je elke zaterdag met je eigen pipercubje of cessna vanaf vliegveld Hilversum een rondje gaat vliegen of in de rimboe als postvlieger of maffe zendeling (sorry, geen belediging, ik bedoel de Missionary Aviation Fellowship MAF) en je je vliegtuig door en door kent, dat je wel weet wanneer je wát moet doen, ook zonder op de meters te kijken. Maar een Jumbo jet of ander groot passagiersvliegtuig lijkt me te robuust en ingewikkeld om het zonder viewanroepende co te kunnen. Bovendien is V1 een berekende snelheid die per start kan verschillen. 

Nou is het altijd handig om een piloot in je kennissenkring te hebben, dus aan hem ga ik deze vraag voorleggen. Thomas was elf toen ik met zijn moeder en grote broer een weekje naar Israël ging. Ik was daar al een paar keer geweest en daarom was ik op het allerlaatste moment gevraagd om als 'gids' mee te te gaan met het gezin. Op de terugweg mocht ik samen met Thomas een half uur in de cockpit zitten, waar we uitleg kregen over wat daar zoal gebeurde. Intussen hadden we een geweldig uitzicht over de Middellandse Zee en de schiereilanden van het Griekse continent, aan het einde van de middag met een prachtige ondergaande zon. Thomas was daarna natuurlijk niet meer uit de cockpit weg te slaan en inmiddels is hij piloot bij de KLM. 

Omdat ik denk dat mijn vraag wat langer is dan het antwoord, dat waarschijnlijk niet meer dan drie letters zal bevatten - te beginnen met een N en eindigend met twee E's - heb ik mijn vraag eerst maar eens vervat in dit blog, zodat ik deze naar Thomas kan sturen. TF0813, respond, please. 

ANTWOORD

Thomas antwoordt vliegensvlug, nog dezelfde avond: "Het voor de hand liggende antwoord op de vraag - die je mooi verwoord hebt (mijn vriendin en ik hebben erg gelachen) - is inderdaad NEE”. 

Hij legt uit: "Het motorvermogen stabiliseert zich binnen ongeveer 3 tot 5 seconden nadat de start is aangevangen. Dit vermogen tussen 90% en 100% N1 (het toerental van de buitenste turbine en de fanblades) is vanaf dat moment constant. Je kunt het dus aan het vermogen niet horen."

In veel moderne vliegtuigen wordt de V1 automatisch afgeroepen door een synthetische stem, gebaseerd op de data die zijn ingevoerd in het flight management systeem (1). Thomas: "Voorafgaand aan V1 heb je nog "80 knots”, de maximale snelheid waarbij we nog afbreken voor minder kritische klachten. Tussen 80 knopen en V1 breken we de start enkel nog af voor engine failure, fire, predictive windshear en airplane clearly unable to fly." 

Als je vliegtuig niet kan vliegen, dan lijkt het mij inderdaad verstandig om er niet mee te gaan vliegen. 

Thomas gaat verder: "VR moeten we dan weer zelf uitroepen. V2 blijft stil. Die roepen wij niet uit."

Zou je de snelheid aan de wind kunnen horen? V1 is de snelheid ten opzichte van de lucht, het is dus niet de grondsnelheid. Thomas: "Wij dragen tegenwoordig Bose noice cancelling headsets, waardoor de snelheid van de wind op de voorruit niet meer te horen is."

Ook legt hij de functies aan boord nog eens goed uit. Je hebt altijd een gezagvoerder (captain) en een co-piloot (first officer) en soms nog een 'co-copiloot' of second officer. Dat zijn rangen die je kan zien aan het aantal strepen op het uniform. Tijdens de vlucht zijn de rollen altijd verdeeld in een pilot flying (PF) en een pilot monitoring (PM). Deze rollen kunnen wisselen per vlucht. 

Is er dan echt geen enkele manier om V1 te voelen of te horen? Toch. Thomas: "Als de piloot die aan het vliegen is (PF) getrouwd is, dan kan je af en toe V1 nog wel horen. Bij V1 haalt hij zijn hand van het gas af en verplaatst deze naar zijn stuur. Met een flinke trouwring hoor je nog wel eens een zachte tik tegen zijn stuur."

Met deze mooie gedachte kan ik nu met een gerust hart gaan slapen. Dank je wel, Thomas. Cleared to land. 

(1) Voor de formulering van deze zin heb ik even gespiekt op het web.