Referendum ter ziele

D66 heeft dinsdagavond het Houtense referendum politiek behendig om zeep geholpen. Het vereiste aantal van 200 bewoners had een referendum aangevraagd over de verruiming van de winkeltijden. De gemeentelijke referendumverordening schrijft dan voor dat de gemeenteraad besluit of aan de vereisten voor het indienen van een "inleidend verzoek" is voldaan en in dat geval moet de raad het voorgenomen besluit uitstellen. De aanvragers krijgen dan de tijd om de paar duizend handtekeningen te verzamelen die voor het uitschrijven van een referendum nodig zijn.

Artikel 3.2.a tot en met h van de referendumverordening somt een heel rijtje redenen op waarom de raad het verzoek van de bewoners zou kunnen weigeren. Bijvoorbeeld als het een besluit betreft waar de gemeente helemaal niet over gaat. Maar de raadsleden ontdekten ook nog een artikel 3.2.i. Dat zegt dat de raad het verzoek ook mag weigeren als er andere dringende redenen zijn om geen referendum te houden.

De "dringende redenen" waren in dit geval dat D66 de verkiezingen had gewonnen en weet wat de kiezers willen.

De in de verordening opgenomen toelichting geeft aan dat artikel 3.2.i is toegevoegd om te voorkomen "dat het voor de raad onmogelijk [!] wordt een verzoek om een referendum af te wijzen als daarvoor dringende redenen zijn. Een zorgvuldige afweging is daarbij een voorwaarde."

Verder zegt de toelichting: "Teneinde een onafhankelijk oordeel te verkrijgen over de wenselijkheid en mogelijkheid van het houden van een referendum, met name op initiatief van de kiesgerechtigden, is ervoor gekozen om een onafhankelijke (permanente) referendumcommissie in te stellen. De raad is immers altijd partij bij een referendum."

D66-fractieleider Eric van Vliet hield een vlammend pleidooi voor de representatieve democratie:

"Een referendum mag de representatieve democratie niet uithollen of vervangen. D66 heeft verkiezingswinst geboekt, de inwoners hebben gesproken, D66 heeft zes vertegenwoordigers in de raad en heeft een duidelijk standpunt ingenomen. We moeten niet bij elk besluit een volksraadpleging houden. Er is een meerderheid in de raad. Er is voldoende reden om een referendum af te wijzen."

CDA-fractieleider Erik Jan Visser waarschuwde voor de gevolgen:

"Het CDA is geen voorstander om voor ieder besluit een referendum te houden, ook niet voor dit besluit. Maar als je bewoners dat recht geeft, dan kan je ze dat niet ontnemen. Dat is arrogantie van de macht. Ik vraag alle fracties dringend om het democratisch recht nu niet opzij te schuiven. Dit zet de politiek onder druk."

Een meerderheid van de gemeenteraad (17 van de 29 zetels), bestaande uit D66 (6), VVD (4), PvdA (3), GroenLinks (2) en HoutenAnders (2) wees het referendumverzoek af.

Dit betekent dat de gemeenteraad van oordeel was, dat aan de vereisten voor het indienen van een inleidend verzoek tot het houden van een referendum niet was voldaan. 

Daarmee is het burgerinitiatief tot het houden van een referendum in Houten definitief ten grave gedragen. Een referendum mag niet gehouden worden over voorstellen waar de raad niet over gaat en voortaan ook niet over voorstellen waar de raad wél over gaat en bij meerderheid kan beslissen. Dat is immers op zichzelf al een "dringende reden" waardoor een verzoek niet aan de eisen voldoet.

Eric van Vliet van D66 heeft gelijk met zijn pleidooi voor representatieve democratie. Alle raadsleden hebben bij de verkiezingen een mandaat gekregen om in volledige vrijheid bij meerderheid besluiten te nemen. Er is daarbij geen enkele verplichting om naar de kiezers te luisteren en D66 hoeft ook niet te doen alsof. Met de referendumverordening had de gemeenteraad in een vorige periode zichzelf die verplichting wel opgelegd. Maar de huidige gemeenteraad heeft nu besloten deze macht weer volledig naar zichzelf toe te trekken: het is aan de raadsleden en uitsluitend aan de raadsleden om te beslissen of het wenselijk is dat de kiezers worden gehoord.

Een voordeel is wel dat het voortaan niet meer nodig is om handtekeningen te verzamelen voor een verzoek tot een referendum. Immers, het is toch de gemeenteraad die zelfstandig beslist. Dus een briefje naar de raad volstaat. Eric van Vliet zei dat hij er wel voor open stond om "te zijner tijd nader te spreken over de clausulering van de verordening", maar die ruimte heeft hij zichzelf ontnomen. Het burgerinitiatief is de facto uit de verordening geschrapt. Dit moet alleen nog even worden opgeschreven en dan kan het zó als hamerstuk door naar de volgende raadsvergadering.

Er is nog gelegenheid om afscheid te nemen van de referendumverordening.